معاويه، براى از بين بردن زمينه‌هاى سياسى اجتماعى محبوبيت خاندان رسالت كه به طور طبيعى در جامعه اسلامى در حال گسترش بود، نهايتِ تضييقات را در مورد ارتباط مردم با دو يادگار پيامبر خدا (امام حسن و امام حسين عليهما السلام) به اجرا گذاشت. وى علاوه بر دستورالعمل‌هايى كه مبنى بر تعقيب، شكنجه و قتل و آزار پيروان اهل بيت عليهم السلام صادر كرد، آنان را از حقوق شهروندى نيز محروم نمود و حتّى سهم آنان را از بيت المال، قطع كرد.[1] اين اقدام خطرناك، افزون بر ضربه‌اى كه از نظر سياسى بر حكومت اصيل اسلامى وارد ساخت، ضربه مُهلكى بود بر حوزه معارف حقيقى اسلام ناب.

از سوى ديگر، سياست ممنوعيت عمومى كتابت و تدوين حديث و به دنبال آن، راه‌يابى اسرائيليات و داستان‌هاى عجيب و غريب توسّط قصّه‌گويان و احبارِ تازه مسلمان به صحنه فرهنگى جامعه اسلامى،[2] زمينه مهجور ماندن علماى راستين و در رأس آنان، اهل بيت پيامبر خدا را به شدّت افزايش داد.

سياستِ دين‌زدايى معاويه تا بدان جا پيش رفت كه درصدد حذف نام پيامبر صلى الله عليه و آله برآمد؛ زيرا از شنيدن مكرّر نام ايشان در اذان، احساس ناراحتى مى‌كرد! از اين رو، با ترويج رواياتى مجعول در تشريع اذان، كوشيد تا زمينه را براى جايگزين ساختن چيزى ديگر به جاى اذان، فراهم كند؛ امّا با موضع‌گيرى‌هاى اهل بيت عليهم السلام موفّق نشد.[3]

[1] ر. ك: شرح نهج البلاغة: ج 11 ص 43، دانش‌نامه اميرالمؤمنين عليه السلام: ج 11 ص 343 ص 366( فصل هفتم: تلاش دشمنان امام براى خاموش كردن نور او).

[2] ر. ك: الموضوعات، ابن الجوزى: ج 1 ص 29، الوضع فى الحديث: ج 1 ص 273 279، الموضوعات فى الآثار و الأخبار: ص 153.

[3] ر. ك: دانش‌نامه ميزان الحكمه: ج 2 ص 352 354( مَدخل« اذان»).