2/ 12 تفسير يا تأويل برخى آيات‌

الف سوره حمد

22. عيون أخبار الرضا عليه السلام‌ به سندش، از امام حسين، از امام على عليهما السلام: پيامبر خدا فرمود: «خداوند عز و جل فرموده است كه سوره حمد را ميان خود و بنده‌ام قسمت كردم؛ نصفش براى من و نيمِ ديگر، از آنِ بنده من است و براى بنده‌ام، هر چه بخواهد، هست.

چون بنده بگويد: «به نام خداوند بخشنده مهربان»، خداى بزرگِ بِشْكوه مى‌فرمايد:" بنده‌ام، با نام من آغاز كرد و بر من، حق دارد كه كارهايش را به پايان برسانم و در حالات مختلف، او را بركت بخشم".

و چون بگويد: «ستايش، ويژه خداى جهانيان است»، خداوند بزرگ بِشْكوه مى‌فرمايد:" بنده‌ام، مرا ستود و دانست كه نعمت‌هاى نزد او از جانب من است و گرفتارى‌ها به فضل و قدرتِ من از او دور شده است. گواهتان مى‌گيرم كه نعمت‌هاى آخرت را نيز بر نعمت‌هاى دنيايش مى‌افزايم و گرفتارى‌هاى آخرت را از او دور مى‌كنم، همان گونه كه گرفتارى‌هاى دنيا را از او دور كردم".

و چون بنده بگويد: «رحمانِ رحيم»، خداى بزرگ بِشْكوه مى‌فرمايد:" بنده‌ام، گواهى داد كه من، رحمان و مهربانم. گواهتان مى‌گيرم كه بهره‌اش از رحمتم را فراوان كنم و نصيبش از عطايم را بيش سازم".

و چون بنده بگويد: «مالك روز جزا»، خداى بزرگ بِشْكوه مى‌فرمايد:" گواهتان مى‌گيرم همان گونه كه اعتراف كرد كه من، مالك روز جزايم، حسابش را روز محاسبه، آسان مى‌كنم و از گناهانش درمى‌گذرم".

و چون بگويد: «تنها تو را مى‌پرستيم»، خداى عز و جل مى‌فرمايد:" بنده‌ام، راست گفت. فقط مرا مى‌پرستد. گواهتان مى‌گيرم كه بر پرستش او چنان پاداشش دهم كه همه مخالفانش در پرستش من به او غبطه بخورند".

و چون بگويد: «و فقط از تو يارى مى‌خواهيم»، خداوند عز و جل مى‌فرمايد:" بنده‌ام، از من يارى خواست و به من، پناه بُرد. گواهتان مى‌گيرم كه او را در كارش يارى كنم و در سختى‌ها به فريادش برسم و دستش را در پيشامدها بگيرم".

و چون بگويد: «ما را به راه راست، هدايت كن» تا آخر سوره، خداى عز و جل مى‌فرمايد:" اين، براى بنده‌ام هست كه هر چه بخواهد، هست. بى‌ترديد، دعاى بنده‌ام را اجابت و آنچه آرزو داشت، به او عطا كردم و از آنچه بيم داشت، ايمنش كردم"».

به اميرمؤمنان گفته شد: اى اميرمؤمنان! به ما بگو: آيا «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»، جزو سوره حمد است يا نه؟

فرمود: «آرى. پيامبر خدا، آن را مى‌خواند و آيه‌اى از آن مى‌شمرد و مى‌فرمود:" سوره حمد، سَبعُ المثانى‌[1] است"».

[1] سوره فاتحه را از اين رو« سبع المثانى» ناميده‌اند كه‌[ مَثانى به معناى« آيه» و] اين سوره شامل« هفت آيه» است و اين، يعنى بسمله جزئى از آن است، و مثانى‌[ به معناى« دوتايى»] به اعتبار تكرار آن در نمازهاى پنجگانه بر آن اطلاق شده است، يا آن را مثانى‌[ به معناى« ثنا»] ناميده‌اند به جهت اين كه شامل حمد و ثناى الهى است.