عبد اللَّه بن نور اللَّه بَحرانى‌

سليمان بن عبد اللَّه ماحوزى (م 1121 ق)

عبد اللَّه بن صالح سماهيجى (م 1135 ق)

محمّد جعفر بن محمّد طاهر خراسانى (زنده در 1150 ق)

يوسف بن احمد بحرانى (م 1186 ق)

ميرزا محمّد اخبارى (م 1232 ق).

مرحله سوم: اخباريه معتدل‌[1]

اين مرحله با زعامت شيخ يوسف بحرانى (م 1186 ق) شروع مى‌شود. وى، نقش معتدلى را در ميان اخباريان و اصوليان، ايفا نمود و در تخفيف آراى غلوآميز استرآبادى و پيروان او- كه بخشى از آن در كتاب الفوائد المدنية ذكر گرديده- و كاهش اختلافات اين دو جريان، بسيار مؤثّر بود.

ايشان در كتاب الحدائق مى‌گويد:

من در ابتداى امر از حاميان مذهب اخباريان بودم و با برخى از مجتهدان معاصر، در اين باره، بحث فراوان مى‌كردم ... تا اين‌كه بعد از تأمّل كافى و امعان نظر در سخن علماى اعلام، براى من روشن شد كه از اين باب، چشم‌پوشى كنم.[2]

وى در ادامه سخن، دلايلى را براى كار خود، يعنى ترك تعصّب نسبت به اخباريگرى، ذكر مى‌كند. از جمله اين‌كه پس از تأمل معلوم مى‌شود كه بسيارى از اختلافات اصوليان و اخباريان، در حقيقت، اختلاف اثر بخشى نيست. از سوى ديگر، در مورد برخى از اين اختلافات، بخصوص ادلّه احكام، ميان خود اخباريان يا مجتهدان نيز اختلاف نظر وجود دارد.[3]

[1]. اين تعبير از نگارنده است.

[2]. الحدائق الناضرة فى أحكام العترة الطاهرة، ج 1، ص 167.

[3]. همان، ص 167-/ 170.