كرده است.

9. الرجال،[1] از محمّد حسن حرّ عاملى (م 1104 ق). فايده آخر (دوازدهم)، خاتمه وسائل الشيعة است كه خلاصه‌اى است در علم رجال، مشتمل بر ممدوحان و مذمومان به ترتيب حروف آغاز نام‌ها و در پايان بابى در كنيه‌ها و بابى ديگر در نسب و القاب آمده، و در خاتمه، چند فايده رجالى ذكر شده است. تأليف اين كتاب، در سال 1073 ق، به پايان رسيده است.

10. نضد الايضاح فى ترتيب «ايضاح الاشتباه»،[2] از علم الهدى محمّد بن محسن كاشانى (م 1115 ق). مؤلّف، كتاب إيضاح الاشتباه فى أسماء الرواة علّامه حلّى (م 726 ق) را از جهت مراعات آغاز نام‌ها، ترتيب دقيق‌ترى داده و مطالبى با عناوين «أقول» بر آن افزوده و در سال 1086 ق، به پايان برده است.

فقه الحديث‌

فقه الحديث، به معناى فهم معارف روايات و تبيين آنهاست. حال، با اين ديدگاه، اگر فقه الحديث را در اين دوره بررسى نماييم، متوجّه خواهيم شد كه علماى اصولى شيعه- چنان‌كه گفته شد- از همان زمان ورودشان به ايران، به تحكيم مبانى علم حديث پرداختند و بناى فعّاليت‌هاى حديثى خويش را بر محور درايه گذاشتند.

بزرگانى همچون شهيد ثانى، شيخ حسين عبدالصمد و شيخ بهايى، بنيانگذاران اين تفكّر بودند و منظور آنها از فعّاليت‌هاى حديثى، فهم حديث بودند، نه نقل حديث.

اگر معناى حاصل از فقه‌الحديث را در حوزه وسيعى به كار گيريم، بدين صورت‌

[1]. الذريعة، ج 10، ص 144؛ فهرست نسخ خطّى كتاب‌خانه آية اللَّه مرعشى، ج 7، ص 89؛ فهرست نسخ خطّى‌مركز احياء ميراث اسلامى ج 1، ص 254.

[2]. الذريعة، ج 24، ص 186؛ فهرست نسخ خطّى كتاب‌خانه آية اللَّه مرعشى، ج 21، ص 55.