نمودار (1) عمل: اثر روانى/ شخصيت‌

اثر اجتماعى/ ساختار اجتماعى‌

نكته دوم اين كه آثار متراكم عمل، كه در بعد روانى، شخصيت و در جنبه اجتماعى، ساختار اجتماعى ناميده مى‌شود، به عنوان يك واقعيت بر عمل انسان اثر مى‌گذارند و عمل آدمى به نحوى زير تأثيرهاى شخصيت و ساختار اجتماعى قرار دارد.

نمودار (2)

عمل انسان‌ اثر روانى- آثار متراكم روانى شخصيت اثر روانى (عمل الف عمل ب)

اثر اجتماعى- آثار متراكم اجتماعى/ ساختار اجتماعى‌

وجود تشويق براى برخى عمل‌ها، يعنى عمل شوق‌آور شخص الف براى عمل ج از هر كس كه سر بزند، وجود تنبيه براى برخى عمل‌ها، يعنى عمل رنج دهنده شخص الف براى عمل ح از هر كس كه سر بزند. پس ساختار اجتماعى آثار متراكم عمل‌هاى الف و ل و م، از اشخاص الف و ل و م است و تشويق و تنبيه و متقاعدسازى، همگى عمل‌هاى اشخاص الف و ل و م به شمار مى‌آيد. در نتيجه نمودار بالا، با مطالب ديگر كه در اين نوشتار آمده، اختلاف ندارد.

اكنون با توجّه به مطالب گفته شده، فرايند تسلط اشرار بر جامعه را توضيح مى‌دهيم.

ساختار اجتماعى معيّنى را در نظر بگيريد كه بعضى بدرفتارى‌ها در آن تنبيه نمى‌شود؛ يعنى بر برخى كجروى‌ها كه در آموزه‌هاى دينى كجروى قلمداد شده، كنترل اجتماعى اعمال نمى‌گردد. در جامعه‌اى با اين ساختار اجتماعى، اوّلًا كجروى‌هاى كنترل نشونده افزايش مى‌يابد، يعنى چون اين كجروى‌ها با فشار اجتماعى روبه‌رو نمى‌شوند، به تدريج مرتكب شوندگان افزايش مى‌يابند؛ و ثانياً به اندازه‌اى بيشتر از قبل، قبح ارتكاب بدى از بين مى‌رود، يعنى به طور كل قبح ارتكاب نابهنجارى‌ها كاهش مى‌يابد و ساختار جامعه، به حالت جديدى، متفاوت از قبل تبديل مى‌شود.