بازشان نمى‌داشتند، چون در آن چه از ستمگران به آنان مى‌رسيد، رغبت و طمع داشتند و به خاطر ترس از آن چه ستمگران برحذر مى‌داشتند».[1]

با توجّه به مطلب پيشين، معلوم شد كسانى كه در موقعيت‌هاى داراى اقتدار و نفوذ قرار دارند، مى‌توانند به طور شايسته اقدام به كنترل اجتماعى كنند. بر اين اساس، دانشمندان دينى تا زمانى كه به امكانات موجود نزد حكومتگران رغبت ندارند؛ از چنين موقعيتى برخوردارند. وقتى مروّجان دينى در خصوص رعايت ارزش‌ها و هنجارهاى دينى اصرار و تأكيد داشته باشند و در خصوص نقض آنها هشدار دهند و از آن جلوگيرى كنند، مردمان داراى موقعيت‌هاى اجتماعى ديگر هم، با موج افكار عمومى از آنها حمايت مى‌كنند و عملًا قدرت اعمال كنترل اجتماعى بر حاكمان ستمگر پديد مى‌آيد. امّا اگر حاكمان، ارزش‌ها و هنجارهاى دينى را نقض كنند و مروّجان دينى هم به امكانات آنان طمع ورزند و در يك جريان مبادله اجتماعى، امكانات بگيرند و تأييد اجتماعى عرضه كنند، موقعيت اقتدارى مروّج دين، كاركرد كنترلى خود را از دست مى‌دهد و نه تنها اكثريت مردم با موج افكار عمومى، نمى‌توانند اعمال كنترل مروّجان دينى عليه حاكم ستمگر و فاسق را تأييد كنند، كه مبادله مروّجان دينى با ستمگران بدكار، امكان اعمال جريان‌هاى اجتماعى كردن و كنترل اجتماعى را از سوى مروّجان دينى در خصوص همگان نيز ضعيف مى‌كند و اندك اندك از بين مى‌برد يا صرفاً آن را به شعارى توخالى تبديل مى‌كند كه بى‌اثر است و حتّى گاه تأثير منفى بر ارزش‌ها و هنجارهاى دينى مى‌گذارد.

امام على عليه السلام در خطبه‌اى فرمود: «خداوند لعنت كند اشخاصى را كه بر رعايت ارزش‌ها و هنجارهاى دينى تأكيد مى‌كنند، ولى خود، آنها را رعايت نمى‌كنند و جلو نقض ارزش‌ها و هنجارها را مى‌گيرند، ولى خود، نابهنجارى‌هاى دينى را انجام مى‌دهند».[2]

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله هم فرمود: شبى كه به آسمان‌ها برده شدم، گروهى را ديدم كه لبانشان با قيچى‌هاى آتشين قطع و سپس پرتاب مى‌شود. گفتم: اى جبرئيل! اينان كيستند؟ گفت:

[1]. ر. ك: حُرّ عاملى، محمّد بن حسن، وسائل الشيعة، ج 16، ص 130، روايت 21160.

[2]. همان، ص 150، روايت 21216.