اهتمام علماى شيعى در تدوين چهل حديث و اربعينات، در سده‌هاى پايانى بيشتر شد و اين امر، منجر به تأليف كتاب‌هاى باارزشى گرديد، از جمله كتاب شهيد اوّل با نام‌ الأربعون حديثاً، اربعين‌ شيخ بهايى و الأربعين‌ علّامه مجلسى.

به احتمال فراوان، بسيارى از اين تأليفات نيز به علل مختلف به دست ما نرسيده است.[1] با وجود اين، شيخ آقا بزرگ تهرانى در الذريعة، نام حدود هشتاد كتاب با عنوان «الأربعون حديثاً» يا «چهل حديث» را ذكر كرده است.[2]

شيوه تأليف چهل حديث‌

در گردآورى و تدوين كتاب‌هاى اربعين يا چهل حديث، هيچ محدوديتى در شيوه و نوع گردآورى احاديث نبوده است و هر يك از مؤلّفان، سليقه، ابتكارات و شيوه‌هاى گوناگونى برگزيده‌اند. در بعضى اربعينات، احاديث ضعيف و حتّى جعلى نيز راه يافته است.

موضوعات استفاده شده در جمع‌آورى احاديث اربعينات، بسيار متنوّع است و شامل موضوعاتى از قبيل: توحيد، صفات خدا، احكام، عبادات، مواعظ اخلاقى، جهاد، حج، اصول دين، معراج، ماه رمضان، آداب معيشت، خواصّ خوراكى‌ها، فضايل و مناقب معصومان و ... است.

براى برخى از اين مجموعه‌ها، نام‌هاى غير از چهل حديث، گذاشته شده است.

مثلًا مواردى چون‌ كشف الحق‌، اثر مير محمّد صادق خاتون آبادى و الرسالة العَليّة فى الأحاديث النبوية، اثر حسين بن على كاشفى.

اكنون، به معرّفى چند كتاب مهم اربعين مى‌پردازيم و در ادامه، فهرستى از

[1]. اين مطلب را مى‌توان از بيان شهيد اوّل در كتاب الأربعون حديثاً به دست آورد:« كثرت عناية العلماء السالفين و الفضلاء المتقدّمين بجمع أربعين حديثاً من الأحاديث النبوية والألفاظ الإماميّة ممّا اشتهر فى النقل الصحيح عنه بألفاظٍ مختلفة بهذا العدد المخصوص»( الأربعون حديثاً، شهيد اوّل، ص 17).

[2]. الذريعة، ج 1، ص 409- 434.