[حديث] هشتم

.اصل: [عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ أَبِيهِ، ع «إِنَّ اللّه َ حَضَّ عِبَادَهُ بِآيَتَيْنِ مِنْ كِتَابِهِ: أَنْ لَا يَقُولُوا حَتّى يَعْلَمُوا، وَلَا يَرُدُّوا مَا لَمْ يَعْلَمُوا ، وَقَالَ عَزَّ وَجَلَّ: «أَلَمْ يُؤْخَذْ عَلَيْهِمْ مِيثَاقُ الْكِتَابِ أَنْ لَا يَقُولُوا عَلَى اللّه ِ إِلَا الْحقّ» [1] وَقَالَ: «بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ» [2] ».

شرح: حَضَّ (به حاء بى نقطه و ضاد بانقطه، به صيغه ماضى معلوم مضاعف باب «نَصَرَ» است. أَنْ لَا يَقُولُوا به تقدير «عَلى أَنْ لَا يَقُولُوا» است. مَا در مَا لَم يَعلَمُوا مصدريّه زمانيّه است؛ زيرا كه اگر موصوله باشد، به تقديرِ عايد، لازم مى آيد كه ردّ «لِلّهِ شَرِيكٌ» نتوان كرد؛ زيرا كه معلوم نيست، موافق آيت سوره يونس: «قُلْ أَتُنَبِّئونَ اللَّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِى السَّمَاوَ تِ وَلَا فِى الْأَرْضِ» [3] پس لَمْ يَعْلَمُوا به تقدير «لَمْ يَعْلَمُوا صِحَّةَ الرَّدّ» است. و بنا بر اين مى گوييم كه: از جمله احتمالات در آيت سوره يونس، اين است كه مفعول كَذَّبوا محذوف باشد به تقدير «كَذَّبُوا هذَا الْقُرْآنَ» كه مذكور است در سابقِ اين آيت و آن، اشارت باشد به سابقش كه: «إِنَّ الظنّ لَا يُغْنِى مِنَ الْحقّ شَيْئا» [4] و مانند آن از آيات بيّناتِ محكماتِ ناهيه از پيروى ظنّ. و باء در بِمَا لَم يُحِيطُوا براى مصاحبت باشد و مَا مصدريه باشد و ضمير بِعِلْمِه راجع به مصدر كَذَّبُوا باشد؛ و مراد، علم به صحّت آن تكذيب باشد و ضمير تَأوِيله نيز راجع به مصدر كَذَّبُوا باشد؛ و مراد به تأويل، تكذيب عقاب آن باشد كه در آخرت مقرّر شده. و اين، منافات ندارد با احتمالاتى ديگر؛ زيرا كه قرآن را معانى بسيار مى باشد.