بخشد و ايشان را به جهنّم برده، انتقام شما را از ايشان بكِشد. و مى‌تواند بود كه جزاى شرط مقدّر باشد و مراد آن باشد كه اگر كفر و مُعاقب شدن ايشان در برابر بدى‌ها و آزارى كه به شما مى‌رسانند، شما را مسرور مى‌سازد، پس شكر الهى به جا آوريد و از صبر و تحمّل خود، دل‌تنگ مباشيد. يا آن كه: اگر از كفر، شما را خوش مى‌آيد و طاقت الهى داريد، [از] آنچه گفتم، اطاعت مكنيد. و بنا بر اين، مراد از كلام، تهديد خواهد بود و بر اين دو تقدير، «فَتَدَبّروا هذا وَاعْقِلوه»، ابتداى كلام خواهد بود.

و موافق آنچه در بعضى نسخه‌هاست كه ذكر كرديم، پيش از لفظ «أمر اللَّه»، كلامى است كه در اواخر وصيّت، خواهد آمد به اين نحو كه فرموده: «يَعْملُونَ فِى دُولَتِهِمْ بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ وَ مَعْصِيَةِ رَسُولِهِ صلى الله عليه و آله لِيَحِقَّ عَلَيْهِمْ كَلِمَةُ الْعَذَابِ وَ لَيُتِمَّ أمْرُ اللَّهِ فِيهِمْ الَّذِى خَلَقَهُمْ لَهُ فِى الأَصْلِ (أصْلِ الْخَلْقِ)» تا آخر آنچه مذكور شد. يعنى: آن جماعت كه پيشوايان ضلالت‌اند و در دنيا بر اهل بيت عليهم السلام غالب شده‌اند، در دولت خود به معصيت خداى تعالى و معصيت رسول صلى الله عليه و آله عمل مى‌كنند از براى آن كه عذاب الهى بر ايشان، ثابت و لازم شود، و تمام شود[1] امر الهى كه ايشان را براى آن خلق كرده، كه آن كفر است؛ يعنى كفرى كه در علم الهى بود، ظاهر شود. و در اين صورت، لفظ «هذا» در كلام گذشته، اشاره به شناختن ائمّه معصومين عليهم السلام و بطلان ائمّه جور خواهد بود.

و بعد از لفظ «فإن سَرَّكُم»، كلامى است كه در آخر، مذكور مى‌شود، به اين نحو كه فرموده: «أنْ تَكونُوا مَعَ نَبِىِّ اللَّهِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله وَالرُّسُلِ مِنْ قَبْلِهِ فَتَدَبَّروا ما قَصَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فِى كِتَابِهِ الْكَرِيمِ مِمَّا ابْتَلَى بِهِ أنْبِياءُ وَ أتْباعَهُمْ مِنَ الْمُؤْمِنينَ، ثُمَّ سَلَوُا اللَّهَ تَعالى‌ أنْ يُعْطِيَكُمُ الصَّبْرَ عَلَى الْبَلَاءِ» تا آخر كلامى كه در آخر، مذكور است؛ يعنى: اگر شما را اين معنى مسرور مى‌سازد كه با حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله و انبياى سابق عليهم السلام باشيد، فكر كنيد در حكاياتى كه خداى تعالى در قرآن مجيد، ذكر[2] كرده از مبتلا شدن پيغمبران و اتباع ايشان از مؤمنان. بعد از آن، از خداى تعالى سؤال كنيد كه شما را صبر بر بلا عطا كند.

و شكّى نيست كه ترتيب كلام به اين طريق، مناسب‌تر و معنى كلام، ظاهرتر است. و گمان اين حقير آن است كه اوراق منتسخ‌[3]، از هم پاشيده بود[4] و در جمع كردن، اشتباهى شده. و در دو سه موضع ديگر كه در ترتيبْ اختلاف هست، إن شاء اللَّه تعالى، اشاره مى‌كنيم و در زياده و كم، ميان نسخه‌ها اختلافى نيست و همه متّفق‌اند.

[1]. ب:-« تمام شود».

[2]. ب و ج:« ياد».

[3]. منتسخ: يعنى نسخه‌اى كه نسخه از روى آن استنساخ( نوشته) شده است.

[4]. الف:-« بود».