و الإرادة، التعريف و البيان و الحجّة والهداية، النهى عن الكلام والجدال والمراء فى اللَّه عز و جل.

باب «التوحيد ونفى التشبيه» با 37 حديث، باب «النهى عن الكلام والجدال» و باب «ثواب الموحّدين و العارفين»، هر يك با 35 حديث، و پس از آن باب «ما جاء فى الرؤية» با 24 حديث و باب «نفى المكان و الزمان». با 22 حديث، بيشترين احاديث را دارند. بيشتر باب‌ها كمتر از ده حديث و شمار اندكى، بين ده تا بيست حديث دارند.

احاديث كتاب با اسناد كامل و از طريق شيعه، و گاه از اهل سنّت است. شش حديث از طريق اهل سنّت و بيست حديث قدسى، در ميان احاديث كتاب وجود دارد.[1] شيخ صدوق در اين كتاب، از 56 شيخ حديث، روايت نقل كرده است. على بن بابويه پدر مؤلّف (154 حديث)، ابن وليد (89 حديث)، على بن احمد بن محمّد بن عمران دقّاق (65 حديث)، محمّد بن موسى بن متوكّل (36 حديث)، محمّد بن ماجيلويه (23 حديث) و احمد بن محمّد بن يحيى (17 حديث)، به ترتيب، مهم‌ترين مشايخ شيخ صدوق شناخته مى‌شوند.

شيخ صدوق معمولًا با عنوان «قال مصنّف هذا الكتاب: ...» و يا «يعنى ...»، به توضيح و گاه تأويل روايات پرداخته است. اين توضيحات، در ذيل 56 مورد از 853 روايت كتاب آمده است. طولانى‌ترين توضيح مؤلّف، ذيل حديث سوم باب سوم، در معناى واحد و توحيد و موحّد، ديده مى‌شود كه در چهار صفحه جاى گرفته است.

وى در توضيح و تأويل احاديث، از معناى لغوى، فرهنگ متعارف اهل زبان، تأمّلات عقلى- و البته با الهام گرفتن از آموزه‌هاى مسلّم اهل بيت عليهم السلام-، اقوال اهل كلام، آيات قرآن و تاريخ، بهره گرفته است. از اين رو، كتاب‌ التوحيد افزون بر ارزش حديثى و كلامى، در زمينه فقه الحديث نيز ارزش دارد.

همه روايات كتاب، در يك سطح از اعتبار قرار ندارند؛ ولى آن تعداد اندك كه در

[1]. علوم حديث، ش 28، ص 195.