دو. روش بحث در استخراج اهداف و تحليل آنها

براى بررسى ديدگاه ها و نيز انتخاب رأى برگزيده ، علاوه بر پيش فرض ها ـ كه اصول موضوع و مسلّم اين بحث هستند ـ ، بايد به قواعد و روش استخراج هدف ها در پديده هاى اجتماعى ـ بويژه آن جا كه صورت تاريخى به خود گرفته اند و در دايره رفتارى انسان هاى بزرگ و قُدسى جاى دارند ـ نيز پرداخته شود. اين اصول و قواعد ، ما را بر آن مى دارند تا در بررسى ، به همه ابعاد و زوايا توجّه كنيم و از نگريستن تكْ بُعدى بيرون بياييم . اينك به چند مورد از اين اصول و قواعد ، اشاره مى كنيم : 1. اهداف حركت امام حسين عليه السلام را از دو طريق ، مى توان استخراج كرد : يكى شيوه كلامى و استفاده از اهداف كلّى امامت ؛ و ديگرى ، مراجعه به سخنان و نامه هاى امام حسين عليه السلام و درست ، آن است كه از هر دوى اينها ، استفاده گردد. توجّه به يكى از اين دو ، سبب لغزش و انحراف در تحليل مى گردد. 2. يكى از امورى كه سبب اختلاف نظر در مسئله اهداف امام عليه السلام شده است ، توجّه نكردن به تفاوت «مقصد» و «مقصود» است . براى نمونه ، آن كه به شهرى مسافرت مى كند تا تجارتى را انجام دهد يا مكان مقدّسى را زيارت كند، آن شهر ، مقصد اوست ؛ ولى مقصود او نيست . مقصود او ، تجارت يا زيارت است. در حادثه عاشورا نيز ، گر چه اين حادثه به شهادت ختم شد ، ولى شهادتْ مقصد است ، نه مقصود. بنا بر اين ، اگر گفته شود كه امام حسين عليه السلام براى شهادتْ قيام نكرد ، بلكه براى تشكيل حكومت و احياى سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله و اصلاح امور امّتْ قيام كرد، سخنى بى جا نيست ؛ چرا كه شهادت ، مقصد است و مقصود ، احياى سنّت و اصلاح امور است . 3. همچنين بايد ميان اهداف يك حقيقت ، و نتايج و آثار مترتّب بر آن ، فرق گذاشت. امام حسين عليه السلام ، براى رسيدن به اهدافى به شهادت رسيد و اگر پس از آن ، انسان ها با عزادارى و گريه بر او ، به كمالات معنوى برسند و از اجر اُخروى برخوردار گردند، نبايد عزادارى و گريه و نتايج مترتّب بر آن را از اهداف قيام امام حسين عليه السلام برشمرد. بنا بر اين ، آنان كه هدف قيام امام عليه السلام را شفاعت امّت و يا دستيابى به اجر اُخروى و آمرزش گناهان دانسته اند، گرفتار اين مغالطه شده اند.