اسلوب بلاغي قرآن

اسلوب بلاغي قرآن

(صنايع ادبى و فنون علم بلاغت به‌کار رفته در قرآن)

اسلوب قرآن، آن شيوه ويژه‌اى است که خداوند متعالى در قرآن کريم براى اداى مقاصد خويش برگزيده است. و اما «بلاغت» به معناى رسيدن و رسايى و دستيابى به کمال و غايت چيزى است و در اصطلاح، تعاريف گوناگونى دارد؛ ابن‌رشيق قيروانى مى‌گويد: «البلاغة وضع الکلام موضعه من طول او ايجاز مع حسن العبارة؛ بلاغت، قرار دادن سخن در جاى خودش با عبارتى نيکو است؛ چه عبارت کوتاه باشد يا بلند». ابى‌هلال عسکرى نيز مى‌گويد: «بلاغت عبارت است از روشنى معنا و زيبايى لفظ».

علوم بلاغى بر سه قسم است: 1. علم معانى؛ 2. علم بيان؛ 3. علم بديع. البته، اين تقسيم، نزد قدما وجود نداشت، بلکه همه ابواب را زير يک عنوان قرار مي‌دادند، چنان که رُمّاني بلاغت را به ده قسم تقسيم کرده است: ايجاز، تشبيه، استعاره، تلاؤم، فواصل، تجانس، تصريف، تضمين، مبالغه و حسن بيان.

بلاغت‌ در آغاز پيدايش‌، بديع‌ ناميده‌ مى‌شد و بر فنون‌ بلاغى‌ شناخته‌ شده‌ در آن‌ زمان‌ نيز بديع‌ اطلاق‌ مى‌گرديد‌. تمامى‌ فنون‌ بلاغت‌، بيان‌ نيز خوانده‌ شده‌ است‌، و‌ بلاغت‌ و فصاحت‌ نيز به صورت مترادف‌ استعمال مي‌شد.

هدف از علوم بلاغى، اثبات اعجاز قرآن است؛ زيرا هم‌زمان با پيشرفت اسلام و توجه مردم غيرعرب به آن، کم‌کم بحث درباره اعجاز قرآن درگرفت، و مردم به فهم و درک اسرار و رموز اعجاز قرآن کريم نياز پيدا کردند. اين بود که براى اثبات اعجاز قرآن، تدوين علوم بلاغى ضرورت يافت؛ از اين رو، قديم‌ترين کتاب‌هاى بلاغى همچون مجازالقرآن ابوعبيده معمر بن المثنى، نظم القرآن جاحظ، معانى‌القرآن فراء و اعجازالقرآن رُمّانى و باقلانى که برخى از مباحث بلاغت را تجزيه و تحليل کرده‌اند، براى اثبات اعجاز قرآن نگارش يافته‌اند. در نتيجه، هدف اصلى علوم بلاغى در ابتدا اثبات اعجاز قرآن و آگاهى بر رموز و اسرار فصاحت و بلاغت قرآن بوده است؛ لذا زمخشرى، علوم بلاغى را مختص قرآن دانسته، در تفسيرکشاف از دقايق و نکات قرآنى بحث مى‌کند و بلاغت قرآن را نشان مى‌دهد و از راه بلاغت، اعجاز قرآن را ثابت و حتى مطالب به ظاهر متناقض قرآن را از راه بلاغت به خوبى بيان و حل مى‌کند.

به تعداد بخش‌هاى سه گانه علم بلاغت (معاني، بيان و بديع) ، اسلوب قرآنى نيز به سه نوع: «اسلوب معانى»، «اسلوب بيانى» و «اسلوب بديعى» تقسيم شده و توضيحات هر قسمت ذيل همان نوع آمده است.

نيز ر.ک: اسلوب ادبي قرآن.