اسامي سوره اخلاص

اسامي سوره اخلاص

(نام‌هاى موجود در منابع دينى براى سوره توحيد)

سوره اخلاص نوزده نام ديگر نيز دارد که عبارتند از:

1. اساس: اين سوره درباره توحيد و صفات خدا که پايه و اساس اسلام است بحث کرده و از طرفى نيز پيامبر اکرم (ص) فرموده است: «اسّست السموات السبع و الارضون السبع على قل هوالله احد؛ هفت آسمان و زمين‌هاى هفتگانه بر اساس سوره قل هوالله احد پايه گذارى شده است».

2. امان: پيامبر اکرم (ص) فرمودند: «هر کس لا اله الا الله را بر زبان جارى کند، داخل حصن خدا مى‌شود و از عذاب خدا در امان است»؛ چون سوره اخلاص در مقام بيان توحيد است و هر کس آن را بخواند گويا از عذاب خدا در امان است، به آن سوره «امان» گفته‌اند.

3. برائت: چون اين سوره، عقايد انسان درباره خداشناسى را از تمام اوهام و انحرافات پاک و مبرا مى‌کند، به نام «برائت» خوانده شد. از پيامبر اکرم (ص) نقل است: «هر کس سوره قل هوالله احد را يکصد مرتبه بخواند [و به آن معتقد باشد] در نماز يا غير نماز، برائت و امان از آتش جهنم براى او نوشته مى‌شود».

4. تجريد: تجريد به معناى مجرد و تنها دانستن است. چون اين سوره در مقام تبرئه و تجريد خداوند از عيوب، اوصاف ترکيب و آثار ماديت است، به سوره «تجريد» نامگذارى شده است.

5. تفريد: «تفريد» از ريشه «فرد» به معناى تنها و يگانه دانستن است، و از آن‌جا که «احد» در آيه نخست سوره، رساننده اين معنا است، سوره اخلاص را به نام «تفريد» نيز خوانده‌اند.

6. توحيد: چون بحث توحيد و تببين آن از مضامين اصلى اين سوره است، به اين نام نيز خوانده شده است.

7. جمال: درباره اين نام گفته‌اند از رسول خدا (ص) سؤال شد: چگونه خداوند جميل است و جمال را دوست دارد؟ فرمود: چون يکتاى بى نيازى است که نه فرزند آرد و نه از کسى زاده شده است؛ چون کسى همانند او نيست، پس او جميل است؛ لذا به سوره اخلاص «جمال» گفته‌اند.

8. صمد: واژه «صمد» به معناى بى‌نياز است؛ در آيه دوم سوره اخلاص، خداوند را با صفت بى‌نيازى مى‌ستايد؛ از اين رو، اين سوره به «صمد» نامگذارى شده است.

9. قل هو الله: همان‌گونه که بيشتر سوره‌هاى قرآن با کلمه يا جمله سرآغاز خود شهرت يافته‌اند، سوره اخلاص نيز چون با جمله «قل هو الله أحد» آغاز شده، به نام «قل هو الله» نيز خوانده شده است.

10. مانعه: در روايتى از ابن‌عباس آمده است که خداوند در معراج به رسول خدا (ص) فرمود: به تو سوره اخلاص را ارزانى خواهم کرد که آن سوره از ذخاير گنج عرش من است و مانع و بازدارنده عذاب قبر و شعله‌هاى آتش جهنم از قاريان و عاملان به آن خواهد بود. همين حديث سبب نامگذارى سوره اخلاص، به «مانعه» شد.

11. محضره: چون هنگام تلاوت سوره اخلاص، فرشتگان براى گوش سپردن به آن حضور مي‌يابند، به آن «محضره» نيز گفته‌اند.

12. مذکره: سوره اخلاص، خداى متعالى را معرفى و يکتايى و بى‌همتايى او را با صراحت بيان مى‌کند و راه هر گونه تصور و تخيل غير واقعى از خدا را بر بندگان مى‌بندد. به‌سبب اين تذکر و يادآوري، آن سوره را «مذکره» نيز ناميده‌اند.

13. معرفت: سوره اخلاص درباره و شناخت خدا و صفات او نازل شده است و خداشناسى جز از راه شناخت مضمون اين سوره کامل نمى‌شود؛ لذا به اسم «معرفت» نامگذارى شده است. در روايتى از جابر بن عبدالله نقل شده است که مردى نماز خواند و سوره «قل هو الله احد» را در نماز تلاوت کرد؛ پيامبر اکرم (ص) فرمودند: «ان هذا عرف ربه؛ اين شخص خداى خود را شناخت».

14. معوّذه: «معوّذه» از ماده «عوذ» به معناى پناه بردن و پناهندگى است. رسول خدا (ص) بر عثمان بن مظعون وارد شد و او را به سوره‌هاى اخلاص، فلق و ناس تعويذ کرد و دستور پناه جستن به سوره اخلاص را صادر فرمود؛ به‌اين جهت به سوره اخلاص «معوّذه» نيز گفته‌اند.

15. مقشقشه: قشقشه به معناى پاک کننده و دور نگهدارنده از شرک و نفاق است. به سوره‌هاى کافرون و اخلاص، مقشقشه نيز گفته‌اند؛ زيرا سوره کافرون با نفى قاطع و صريح عبادت بت‌ها و سوره اخلاص با بيان توحيد و يگانگى خدا، عقيده انسان را از کفر، شرک و نفاق، خالص مى‌سازند. اگر مقشقشه از ريشه «قشقشه» به معناى شفا دادن باشد، وجه تسميه آن اين است که شرک و نفاق نوعى بيمارى، و سوره اخلاص شفادهنده اين گونه بيمارى‌ها است؛ از اين رو، به قشقشه نامگذارى شده است.

16. منفره: «منفره» از ريشه «نفر» به معانى متعدد از جمله کوچاندن است. چون هنگام تلاوت و قرائت سوره اخلاص، شيطان فرار مى‌کند و از قارى اين سوره دور مى‌شود، اين سوره به «منفره» نيز نامگذارى شده است.

17. نجات: باور قلبى به معناى توحيد که در سوره اخلاص بيان شده است، انسان را از عقيده به تشبيه درباره خداوند و کفر در دنيا و از آتش جهنم در آخرت نجات مى‌دهد؛ از اين رو به «نجات» نيز ناميده شده است.

18. نور: پيامبر اکرم (ص) فرمودند: براى هر چيزى نورى است و نور قرآن «قل هو الله احد» است؛ لذا سوره اخلاص به نام «نور» معروف شد.

19. ولايت: گفته‌اند هر کس سوره اخلاص را تلاوت کند و به آن معتقد باشد و خدا را آن گونه بشناسد که در اين سوره وصف شده است، تحت ولايت خدا قرار مى‌گيرد و از اولياءالله به‌شمار مي‌آيد؛ لذا به آن «سوره ولايت» گفته‌اند.