نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 757
ادوار تفسير
مراحل تفسير
(ادوار تفسير)
(مراحل تطوّر
تفسير در ميان شيعه و اهلسنّت)
پيشينه تفسير
قرآنکريم به عصر نزول قرآن برمىگردد. نخستين مفسّر قرآن شخص رسول اکرم (ص) است. مفسّران،
روايات تفسيرى پيامبر اسلام (ص) را در تفسيرهاى مأثور آوردهاند. محمدحسين ذهبى مراحل
تکوين و تدوين تفسير را پنج مرحله مىداند:
1. مرحله اول
که صرفاً نقل روايت بوده، روايات تفسيرى صحابه از قول پيامبر (ص) يا از قول يکديگر
نقل مىشده و تابعان نيز از صحابه يا از همديگر نقل مىکردهاند. اين مرحله تا پايان
قرن اول هجرى ادامه داشت.
2. مرحله دوم
از ابتداى تدوين رسمى حديث (آغاز قرن دوم) با تدوين و تبويب احاديث از جمله احاديث
تفسيرى آغاز شد. در اين مرحله هنوز قرآن به صورت سوره به سوره و آيه به آيه و به ترتيب
از آغاز تا پايان تفسير نشده بود.
3. در مرحله
سوم، تفسير از حديث جدا شد و به صورت علمى مستقل در آمد و تفاسير جامعى تدوين شد.
4. در مرحله
چهارم، تفسير از حدود تفسير مأثور فراتر رفت و احاديث تفسيرى مانند ديدگاه مفسران بدون
اشاره به حديثبودنشان عرضه شد. در اين مرحله، اسرائيليات و نصرانيات با تفسير در هم
آميخت.
5. مرحله پنجم
گستردهترين دوره تاريخ تفسير است که از عصر عباسى تا امروز ادامه دارد و مشخصه آن
آميزش تفسير عقلى با تفسير نقلى است که انواع گوناگون دارد.
مراحل تکوين
و تدوين تفسير نزد شيعه اماميه با گفته ذهبى در التفسير و المفسرون فرق دارد. علاّمه
طباطبايى (ره) مىنويسد: شيعه براى اقوال صحابه و تابعان هيچگونه حجّيّت و اعتبار
خاصى قائل نيست و آنان را مانند ديگر مسلمانان مىداند. تنها قول پيغمبر اکرم (ص) …
و به نص خبر متواتر ثقلين قول عترت و اهلبيت پيغمبر اکرم (ص) حجّت است.
به نظر ايشان مفسّران شيعه به سه طبقه بزرگ تقسيم مىشوند:
1. بعضى از صحابه پيامبر (ص) و اصحاب ائمه (ع) همچون زراره و محمد بن مسلم؛
2. نخستين مؤلفان در حوزه شيعه؛ کسانى چون فرات بن ابراهيم، ابوحمزه ثمالى،
عياشى، على بن ابراهيم قمى و نعمانى؛
3. ارباب علوم مختلف؛ مانند: سيد رضى، سيد مرتضى، شيخ طوسى، شيخ طبرسى
تا ملاّصدرا، فيض کاشانى، سيد هاشم بحرانى و معاصران.
[1]خرمشاهي ، بهاء الدين ، 1324 -;قرآن پژوهى(هفتادبحث
وتحقيق قرآنى);صفحه (147-150)
[2]ذهبي ، محمد حسين،-1977م.;التفسيروالمفسرون;جلد1;صفحه
(140-148)
[3]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;قرآن
دراسلام;صفحه (71-85)
[4]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;سه مقاله درتاريخ
تفسيرونحو;صفحه (19-75)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 757