آيات خمر

آيات خمر

(آيات مربوط به حکم تحريم شراب)

مفسران، چهار آيه قرآن را مربوط به حکم تحريم شراب دانسته‌اند:

1. (وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ) ؛ «و از ميوه‌هاى درختان نخل و انگور مسكرات (ناپاك) و روزى خوب و پاكيزه مى‌گيريد در اين روشنى است براى جمعيتى كه انديشه مى‌كنند‌» (نحل// 67) .

2.((يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى‌ حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلاَّ عابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى‌ تَغْتَسِلُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى‌ أَوْ عَلى‌ سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا غَفُوراً) ؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد در حالى كه مست هستيد به نماز نزديك نشويد تا بدانيد چه مى‌گوئيد و همچنين هنگامى كه جنب هستيد، مگر اينكه مسافر باشيد، تا غسل كنيد، و اگر بيماريد يا مسافر و يا) قضاى حاجت كرده‌ايد و يا با زنان آميزش جنسى داشته‌ايد و در اين حال آب (براى وضو و غسل) نيابيد با خاك پاكى تيمم كنيد، به اين طريق كه صورتها و دستها را با آن مسح كنيد، خداوند بخشنده و آمرزنده است» (نساء// 43) .

3.((يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما وَ يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ) ؛ «درباره شراب و قمار از تو سؤال مى‌كنند، بگو: ) در آنها گناه و زيان بزرگى است، و منافعى (از نظر مادى) براى مردم در بر دارد، (ولى) گناه آنها از نفعشان بيشتر است. و از تو مى‌پرسند چه چيز انفاق كنند؟ بگو: از ما زاد نيازمندى خود. اين چنين خداوند آيات را براى شما روشن مى‌سازد، شايد انديشه كنيد!» (بقره// 219) .

4.((يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ) ؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد شراب و قمار و بتها و از لام (كه يك نوع بخت‌آزمايى بوده) پليدند و از عمل شيطانند از آنها دورى كنيد تا رستگار شويد» (مائده// 90) . )

شرابخوارى و ميگسارى در زمان جاهليت و قبل از ظهور اسلام فوق العاده رواج داشت و به صورت يك بلاى عمومى در آمده بود، تا آنجا كه بعضى از مورخان مى‌گويند عشق عرب جاهلى در سه چيز خلاصه مى‌شد: شعر و شراب و جنگ!، و نيز از روايات استفاده مى‌شود كه حتى بعد از تحريم شراب مساله ممنوعيت آن براى بعضى از مسلمانان فوق العاده سنگين و مشكل بود، تا آنجا كه مى‌گفتند:

«ما حرم علينا شى‌ء أشدّ من الخمر: هيچ حكمى بر ما سنگين تر از تحريم شراب نبود».

روشن است كه اگر اسلام مى‌خواست بدون رعايت اصول روانى و اجتماعى با اين بلاى بزرگ عمومى به مبارزه برخيزد ممكن نبود، و لذا از روش تحريم تدريجى و آماده ساختن افكار و اذهان براى ريشه كن كردن ميگسارى كه به صورت يك عادت ثانوى در رگ و پوست آنها نفوذ كرده بود، استفاده كرد، به اين ترتيب كه نخست در بعضى از سوره‌هاى مكى (آيه 67 سوره نحل) اشاراتى به زشتى اين كار نمود. «سكر» گرچه در لغت معانى مختلفى دارد، ولى در آيه 67 سوره نحل به معناي مسكرات و مشروبات الكلى است، و معناي مشهور آن همين است. قرآن در اين آيه هرگز اجازه شراب سازى از خرما و انگور نداده بلكه با توجه به اينكه مسكرات را در مقابل رزق حسن قرار داده اشاره كوتاهى به تحريم خمر و نامطلوب بودن آن نموده است، بنا بر اين نياز به اين نداريم كه بگوييم اين آيه قبل از نزول تحريم شراب نازل شده و اشاره‌اى به حلال بودن آن است، بلكه به عكس، آيه، اشاره به حرام بودن آن مى‌كند و شايد اولين اخطار در زمينه تحريم خمر باشد.

ولى از آنجا که عادت زشت شرابخورى از آن ريشه‌دارتر بود كه با اين اشاره‌ها ريشه‌كن شود، بعلاوه شراب بخشى از درآمدهاى اقتصادى آنها را نيز تامين مى‌كرد لذا هنگامى كه مسلمانان به مدينه منتقل شدند و نخستين حكومت اسلامى تشكيل شد، دومين دستور در زمينه منع شرابخوارى به صورت قاطعترى نازل گشت، تا افكار را براى تحريم نهايى آماده‌تر سازد، در اين موقع بود كه آيه 219 سوره بقره نازل گرديد، در اين آيه ضمن اشاره به منافع اقتصادى مشروبات الكلى براى بعضى از جوامع همانند جامعه جاهليت، اهميت خطرات و زيانهاى بزرگ آن را كه به درجات از منافع اقتصادى آن بيشتر است يادآورى مى‌شود.

به دنبال آن در آيه 43 سوره نساء به مسلمانان صريحا دستور داده شد كه در حال مستى هرگز نماز نخوانند تا بدانند با خداى خود چه مى‌گويند. البته مفهوم اين آيه آن نبود كه در غير حال نماز، نوشيدن شراب مجاز بود، بلكه برنامه همان برنامه تحريم تدريجى و مرحله به مرحله بود، و به عبارت ديگر اين آيه نسبت به غير حال نماز ساکت بود و صريحا چيزى نمى‌گفت.

آشنايى مسلمانان به احكام اسلام و آمادگى فكرى آنها براى ريشه‌كن ساختن اين مفسده بزرگ اجتماعى كه در اعماق وجود آنها نفوذ كرده بود، سبب شد كه در آيه 90 سوره مائده دستور نهايى با صراحت كامل و بيان قاطع كه حتى بهانه‌جويان نيز نتوانند به آن ايراد گيرند نازل گرديد.