ادات امتناع

ادات امتناع

(ادات بيانگر امتناع جواب شرط به دليل امتناع شرط)

ادات امتناع، اداتى است که به دليل امتناع شرط، بر امتناع جواب دلالت مى‌کند؛ مانند:

1. لو:((لَوْ نَشَاء جَعَلْنَاهُ أُجَاجًا فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ) ؛ )اگر بخواهيم آن را تلخ مى‌گردانيم پس چرا سپاس نمى‌داريد (واقعه// 70) . در اين‌جا جواب (جعلناه اجاجا) منتفى است؛ چون شرط (نشاء) منتفى است.

و نيز مانند:((... وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ) ؛ )و اگر خدا مى‌خواست چنين نمى‌كردند پس ايشان را با آنچه به دروغ مى‌سازند رها كن (انعام// 137) . در اينجا نيز جواب منتفى است؛ چون شرط منتفى است.

براى معناى امتناع در «لو» تفصيل‌هاى فراوانى قائل شده‌اند، که در اين زمينه مى‌توان به منابع پانوشت مراجعه کرد.

2. لولا: لولا نيز در معناى امتناع به کار رفته است؛ مانند:((... وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَا مِنكُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّى مَن يَشَاء وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ) ؛ )و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود هرگز هيچ كس از شما پاك نمى‌شد ولى [اين] خداست كه هر كس را بخواهد پاك مى‌گرداند و خدا[ست كه] شنواى داناست (نور// 21) .