نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 630
ادات استدراك
ادات استدراك
(کلمه افاده کننده تدارک و جبران جمله
پيشين در افاده تمام مقصود)
«استدراک» جبرانکردن و تدارک ديدن است، و در ادبيات، نوعى تدارک و نوعى
اضراب از جمله پيشين را گويند؛ به عبارت ديگر، رفع توهم از جمله پيشين با يکى از ادوات
استدراک است. به ادات مفيد اين معنا «ادات استدراک» گويند.
در فارسى معمولاً اين وظيفه بر عهده واژههاى «اَمّا» يا «ولي» نهاده شده
است. در عربى «لکن» (بدون تشديد) نمونه بارز ادات استدراک است که در قرآن آمده است.
«لکن» حرف ابتدا، غيرعامل و فقط مفيد استدراک است که در اين صورت، حرف عطف نيست؛ چون
معمولاً پس از حرف عطف مىآيد؛ مانند:((وَلَكِن
كَانُوا هُمُ الظَّالِمِينَ) ؛ )بلكه خود ستمكار بودند (زخرف// 76) .
همچنين «لکنّ» (با تشديد نون) از ادات استدراک است که اسم را نصب، و خبر
را رفع مىدهد. حکم پس از «لکنّ» با حکم ماقبل آن مخالف است؛ مانند:(()… وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ
وَلَكِنَّ الشَّيْاطِينَ كَفَرُواْ …) ؛ و سليمان كفر نورزيد ليكن آن شيطان[صفت]ها
به كفر گراييدند (بقره// 102) .
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد2;صفحه (274-275)
[2]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد4;صفحه 389
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 630