اختصار كلام

اختصار كلام

(ايجاز و کوتاهى سخن؛ يکى از عوامل لفظى تشابه)

يکى از عوامل لفظى تشابه به معناى عام در الفاظ مرکب، اختصار و ايجاز کلام است؛ يعنى کوتاه بودن کلام باعث تشابه در آيه شده باشد؛ مانند:((وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِى الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً)…) ؛ و اگر در اجراى عدالت ميان دختران يتيم بيمناكيد هر چه از زنان [ديگر] كه شما را پسند افتاد دو دو سه سه چهار چهار به زنى گيريد پس اگر بيم داريد كه به عدالت رفتار نكنيد به يك [زن آزاد] [اكتفا كنيد] (نسا// 3) .

منظور آيه اين است: و ان خفتم الاتقسطوا فى اليتامى لو تزوجتموهن فانکحوا من غيرهن ما طاب لکم من النساء. در اين صورت، معناى آيه چنين است: و اگر از اين مى‌ترسيد که هنگام ازدواج با دختران يتيم رعايت عدالت را نکنيد، از ازدواج با آن‌ها صرف‌نظر و با زنان پاک (ديگر) ازدواج کنيد.

در شأن نزول اين آيه آمده است که پيش از اسلام، بسيارى از مردم حجاز دختران يتيم را براى تکفل و سرپرستى به خانه خود مى‌بردند و بعد با آن‌ها ازدواج کرده، اموالشان را هم تملک، مهريه آن‌ها را کمتر از معمول تعيين و با کمترين ناراحتى از آن‌ها، به آسانى رهايشان مى‌کردند. در اين هنگام، آيه فوق نازل شد و به سرپرستان يتيمان دستور داد در صورتى با دختران يتيم ازدواج کنند که عدالت را به طور کامل در حق آن‌ها رعايت کنند؛ در غير اين صورت، از آن‌ها چشم پوشيده، از زنان ديگر براى خود همسر برگزينند.