نسخ به بدل اثقل

نسخ به بدل اثقل

(نسخ يک حکم با جايگزينى حکم مشکل‌تر)

نسخ حکمى با حکم ديگر به گونه‌اى که انجام حکم ناسخ براى مکلف سخت‌تر و سنگين‌تر از حکم منسوخ باشد. «نسخ به بدل اثقل» است. در جواز اين نسخ، ميان علما اختلاف است؛ بيشتر آنان آن را به دليل عقلى و نقلى جايز مى‌دانند.

يکى از موارد نسخ به بدل اثقل، نسخ اباحه خمر با حرمت آن است. تحريم خمر در صدر اسلام مشکل بود؛ زيرا عرب جاهليت به آن عادت کرده بود و آن را نشانه قوّت و شرف مى‌دانست. قرآن کريم در مرحله اول با ملاطفت فرمود:((... قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا...))(بقره// 219). پس از مدتى آن را هنگام اقامه نماز حرام کرد و فرمود:((يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُكَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ...))(نساء// 43). پس از اين که عرب‌ها از اين عادت کم‌کم دست برداشتند، به صورت کلى آن را حرام کرد و فرمود:((يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ))(مائده// 90). اين مراحل تحريم خمر در حقيقت ترقى از اخفّ به اثقل است.

مورد ديگر از نسخ به بدل اثقل، نسخ جواز مسالمت با کفار محارب، به وجوب قتال با آن‌ها در آيه 216 سوره بقره است که فرمود:((كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَّكُمْ...) .)