مكتب تفسيري تابعين

مكتب تفسيري تابعين

(شاخص‌هاى تفسيرى تابعان)

مکتب تابعان پس از مکتب تفسيرى صحابه شکل گرفت. آنان معلومات تفسيرى خود را از صحابه فراگرفته بودند. همچنان که بعضى از صحابه در تفسير قرآن از ديگران مشهورتر بودند، در ميان تابعان هم افرادى در تفسير قرآن معروف‌تر شدند؛ چنان‌که در تفسير سخن مى‌گفتند و مردم در مکتب ايشان معانى قرآن را دريافت مى‌کردند.

تابعان براى فهم کلام خدا نخست از قرآن استفاده مى‌کردند، آن‌گاه به روايات صحابه از رسول خدا (ص) و سپس به گفتار صحابه - که جنبه تفسيرى داشت - و پس از آن به گفته‌هاى اهل کتاب - اگر معارضى براى آن در کتاب و سنت وجود نداشت - رجوع مي‌کردند و در آخر هم اجتهاد و نظر خود را به کار مى‌بستند.

مشکل مهم در تفسير مکتب تابعان، يکى پديد آمدن مسائل جديد کلامى و اعتقادى و فقهى بود که مى‌بايست از قرآن مستندى براى آن‌ها مى‌يافتند؛ که همين امر به تفسير به رأى و اجتهاد انجاميد؛ و ديگرى عدم مراجعه علمى و تفسيرى به خاندان پيامبر (ص) - که مهبط وحى و راسخين در علم و عالم به تأويل بودند - به دلايل سياسى بود. به اين دو دليل، در تفسير تابعان انحرافاتى صورت گرفت.

ويژگى‌هاى تفسيرى تابعان:

1. نقل احاديث تفسيرى از پيامبر اکرم (ص) و صحابه؛

2. راه‌يابى اسرائيليات (اعم از فرهنگ يهود يا نصارا) به حوزه تفسير قرآن؛

3. تفسير در اين دوره مانند دوره صحابه از حدود تفسير نقلى بيرون نرفت و غالباً قرآن بر اساس نقل تفسير مى‌شد؛ هرچند نتوانست مانند دوره صحابه رنگ روايى و نقلى خود را به صورت کامل حفظ کند؛

4. برخى از مفسّرانِ تابعان کوفى از تفسير به رأى اِبايى نداشته‌اند؛

5. در اين دوره بر اساس تفسير به رأي، بذر اختلاف مذهبى پاشيده شد و تفسيرهايى پديد آمد که در آ‌ن‌ها از مذهب خاصى حمايت مى‌شد؛

6. اختلافات ميان تابعان از اختلاف ميان صحابه بيشتر است؛ گرچه از اختلافات ادوار بعد اندک است؛

7. در تفسير تابعان گاهى مطالبى يافت مى‌شود که غيرقابل‌باور است؛ گرچه عقل آن را ممکن مى‌داند.

نيز ر.ک: تفسير تابعين؛ تفسير عصر تابعين.