مخاطبين قرآن

مخاطبان قرآن

(مخاطبين قرآن)

از برخى روايات چنين استفاده شده است که مخاطبان قرآن فقط پيامبر (ص) و امامان معصوم (ع) هستند؛ براي نمونه، زيد شحّام از امام باقر (ع) روايت مى‌کند که آن حضرت خطاب به قتادة بن دعامه (فقيه اهل بصره) با لحن توبيخ‌آميز مى‌فرمايد: به من خبر رسيده است که قرآن را تفسير مى‌کنى… اگر به استنباط شخصى يا به استناد اقوال ساير مردم چنين مى‌کنى، خود و ديگران را هلاک کرده‌اى؛ زيرا قرآن را تنها کسى مى‌فهمد که مخاطب آن است (إنّما يعرفُ القرآنَ مَن خُوطِبَ به).

اما قول مشهور آن است که قرآن براى عموم مردم نازل شده است و همه مردم مخاطب قرآن هستند و احاديثى که نوعى اختصاص از آن فهميده مى‌شود، ناظر به فهم معانى بطون قرآن يا امثال آن است.

از زاويه ديگر اين پرسش مطرح است که آيا قرآن براى همه جهانيان است يا به مؤمنان و متّقيان اختصاص دارد؟ در بعضى از آيات، تعبيراتى نظير((هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ))(بقره //2) و (وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ) (بقره// 97) آمده است؛ ولى در بعضى ديگر مانند((إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ))(يوسف// 104) و((وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ))(انبياء // 107) قرآن را براى عموم مردم دانسته است.

در پاسخ اين پرسش گفته شده: در آياتى که خطاب قرآن به همه مردم عالم است، در واقع مى‌خواهد بگويد قرآن به قوم و دسته خاصى اختصاص ندارد و هر کس به طرف قرآن بيايد نجات مى‌يابد؛ اما در آياتى که از کتاب هدايت بودن براى مؤمنان و متّقيان نام مى‌برد، مى‌خواهد اين نکته را روشن کند که سرانجام چه کسانى رو به قرآن مى‌آورند و چه گروه‌هايى از آن دورى خواهند گزيد.