responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4239

محكم و متشابه

محكم و متشابه

(از تقسيمات دلالت الفاظ قرآن، به اعتبار داشتن معناى صريح و بدون احتمالات مختلف يا عدم آن)

مبحث محکم و متشابه، يکى از مباحث اساسى و کليدى در علوم قرآن است که آگاهى به آن براى برداشت و استنباط درست از مفاهيم قرآن، ضرورت دارد.

طرح موضوع محکم و متشابه در عالم اسلام و ميان مسلمانان، ريشه در خود قرآن دارد. خداوند متعال مي‌فرمايد:((هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ) ؛ )«اوست كسى كه اين كتاب [ قرآن] را بر تو فرو فرستاد پاره‌اى از آن آيات محكم [ صريح و روشن] است آنها اساس كتابند و [پاره‌اى] ديگر متشابهاتند [كه تاويل‌پذيرند] اما كسانى كه در دلهايشان انحراف است براى فتنه‌جويى و طلب تاويل آن [به دلخواه خود] از متشابه آن پيروى مى‌كنند با آنكه تاويلش را جز خدا و ريشه‌داران در دانش كسى نمى‌داند [آنان كه] مى‌گويند ما بدان ايمان آورديم همه [چه محكم و چه متشابه] از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان كسى متذكر نمى‌شود» (آل‌عمران// 7) .

همچنين گذشت زمان پرسش‌هاى فراوانى را در اين‌باره پديد آورده است. تحقيقات دانشمندان، اسلام‌شناسان و قرآن‌پژوهان نيز باعث شده است که موضوع محکم و متشابه گسترش يابد و صدها رساله و اثر کوچک و بزرگ تدوين و در پرتو اين تتبعات، مفاهيم ارزشمند و قابل توجهى به مجموعه معارف و فرهنگ اسلامى افزوده شود.

برخى از مباحث در باب محکم و متشابه به اين شرح است: معناى لغوى و اصطلاحى محکم و متشابه، اقسام متشابهات، فرق ميان محکم ومتشابهات، امکان يا عدم امکان علم به متشابهات، وظيفه ما در قبال آيات محکم و متشابه، حکمت وجودى آيات متشابه در قرآن، مزيّت يا عدم مزيّت آيات محکم بر متشابه و تعيين مصاديق آيات متشابه.

معروفترين كتاب از آثار قدما در زمينه تشريح متشابهات، متشابه القرآن اثر قاضى عبدالجبار همدانى (م 415 ق) متكلم بزرگ معتزلى است. بعضى از آثار قديمى شيعه عبارتند از: حقائق التأويل اثر شريف رضى (م 406 ق) جامع نهج البلاغة كه فقط مجلد پنجم آن محفوظ مانده و به طبع رسيده است؛ تفسير نعمانى كه منسوب به شريف مرتضى (م 436 ق) هم هست، هم جداگانه به نام المحكم و المتشابه و هم تماماً در مجلد 93 بحار الأنوار به طبع رسيده است؛ متشابه القرآن و مختلفه تأليف ابن شهرآشوب مازندرانى (م 588 ق) . در عصر جديد دو اثر از آثار قرآن پژوهان شيعه در اين زمينه عبارت است از أضواء على متشابهات القرآن تأليف شيخ خليل ياسين؛ و ديگر مجلد سوم از كتاب التمهيد فى علوم القرآن تأليف محمد هادى معرفت.

درباره سير نگارش در زمينه محکم و متشابه در گذشته و حال رجوع کنيد به پاروقى کتاب البرهان فى علوم القرآن، نوع 46 (فى أساليب القرآن و فنونه البليغة) ، تحقيق دکتر يوسف عبدالرحمان مرعشلى، جمال حمدى ذهبى و ابراهيم عبدالله کردي.

نيز ر.ک: محکم، متشابه.


[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد2;صفحه 68
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 3
[3]جمعي از محققان;مجله مبين;جلد2;صفحه 26
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4239
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست