مبيِّن منفصل

مبيِّن منفصل

(لفظ رافع اجمال لفظ مجمل، و منفصل از آن)

«مبيِّن» لفظى است که دلالتش واضح باشد و اجمالِ لفظ مجمل را بيان و روشن کند. در صورتى که اين مبيِّن در آيه ديگرى و با فاصله آمده باشد، آن را «مبيِّن منفصل» مى‌نامند؛ مانند:

1.((وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ))(قيامت// 22 و 23) . اين آيه اجمال دارد و با آيه (لاَّ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ) (انعام// 103) بيان شده است.

2. (أُحِلَّتْ لَكُم بَهِيمَةُ الأَنْعَامِ إِلاَّ مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ) (مائده// 1) که با آيه((حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ... ))(مائده// 3) بيان و روشن شده است.

گاهى مبيِّن منفصل، از سنّت است؛ يعنى قرآن با حديث تبيين مى‌شود؛ مانند:((وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ))(بقره// 43) و (وَلِلّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ)((آل‌عمران// 97) که افعال نماز، مقدار نصاب زکات و مناسک حج در احاديث بيان شده است. )

زرکشي به اين نکته اشاره مي‌کند که قرينه منفصل- مانند قرينه متصل- گاهى سبب تعيّن معنايى مي‌شود که اگر اين قرينه در بين نبود کلام، حمل بر معنايى غير از آن معنا مي‌شد، در اين صورت «تخصيص» و «تأويل» گفته مي‌شود، مثل آيه:((فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّىَ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ))(بقره//230) که نسبت به آيه:((الطَّلاَقُ مَرَّتَانِ))(بقره//229) عموميت طلاق را- که شامل طلاق بائن هم مي‌شود- به طلاق رجعى محدود مي‌کند، و اگر اين قرينه در بين نبود طلاق، حمل بر عموم مي‌شد.

و گاهى اين قرينه فقط سبب آشکار شدن مراد از لفظ مي‌شود، به طورى که اگر اين قرينه در بين نبود مفهوم آيه بر اجمال و ابهام خود باقى مي‌ماند، که در اين صورت «بيان» ناميده مي‌شود.

نيز ر.ک: مبيِّن متصل.