نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3925
كتابنامه علوم
قرآن
كتابشناسي علوم
قرآن
(كتابنامه علوم
قرآن)
(تأليفات در
زمينه علوم قرآن از آغاز تا کنون)
آثار و نوشتههاى
علوم قرآنى را مىتوان سه نوع برشمرد:
1. نوشتههاي
حاوى تعدادى از مباحث مهم علوم قرآنى؛
2. کتابهايى
که به موضوع معينى از موضوعات علوم قرآنى پرداختهاند؛
3. مباحثى از
علوم قرآنى که به عنوان مقدمه کتابهاي تفسيرى نگاشته شدهاند.
علوم مختلف قرآن
ابتدا (از اول قرن دوم تا قرن پنجم هجري) به طور مستقل و بدون اين که تحت عنوان علوم
قرآني قرار گيرد نگارش يافتهاند. اوايل قرن پنجم تا قرن دهم هجري دوره نضج علوم قرآن
به عنوان يک فن مدوّن است.
تدوين جامع انواع
علوم قرآنى از قرن هشتم با تأليف کتاب البرهان فى علوم القرآن اثر زرکشى آغاز مىشد.
جامعيت کتاب وى در زمينه انواع علوم قرآنى تا آن زمان بىسابقه بود؛ به گونهاى که
سيوطى ضمن انتقاد از پيشينيان خود به جهت عدم تدوين کتابى جامع در زمينه انواع علوم
قرآنى، پس از مطالعه البرهان اظهار سرور و شادمانى کرده، خود نيز به تأليف کتابى مبسوط
در همين زمينه مصمم مىشود.
کتاب الاتقان
فى علوم القرآن اثر جلالالدين سيوطى را مىتوان بهترين کتاب و فصلالختام آثار علوم
قرآنى در دوره نضج علوم قرآنى (قرن پنجم تا دهم هجري) دانست. يکى از منابع مهم سيوطى
در اين اثر، خود کتاب البرهان بوده است.
پس از الاتقان
رشد و بالندگى نگارش و تدوين علوم قرآنى تا مدّتها متوقف شد و بيشتر نگارشهاى علوم
قرآني تنها در زمينههايى خاص صورت گرفت و از شدّت آهنگ گرايش به علوم قرآنى کاسته
شد؛ اما در قرن اخير دانشمندان فراوانى در زمينههاى مختلف علوم قرآنى تأليفات گرانسنگى
عرضه کردهاند.
برخى از معروفترين
مؤلّفان علوم قرآنى و اسامى تاليفات آنها به ترتيب زمانى بهاين قرار است:
قرن اول: يحيى
بن يعمر (م 89 ق) به او کتابى در قرائت نسبت دادهاند.
قرن دوم: حسن
بصرى (م 110 ق) ؛ عبدالله بن عامر يحصبى (م 118 ق) ؛ عطاء بن ابىمسلم ميسرة خراسانى
(م 135 ق) ؛ ابان بن تغلب (م 141 ق) ؛ محمد بن سائب کلبى (م 146 ق) ؛ حسين بن واقدى
مروزى (م 151 ق) ؛ خليل بن احمد (م 170 ق) .
قرن سوم: يحى
بن زياد، معروف بن فراء (م 207 ق) مؤلف معانى القرآن و کتب ديگر؛ محمد بن جنيد (م
281 ق) صاحب امثال القرآن؛ محمد بن مسعود عياشى داراى تأليفات بسيار و از جمله تفسيرى
معروف به نام خودش؛ قاسم بن سلام (م 224 ق) مؤلف الناسخ و المنسوخ، القرائات و فضائل
القرآن؛ على بن مدينى (م 234 ق) مؤلف اسباب النزول.
قرن چهارم: محمد
بن يزيد واسطى (م 306 يا 309 ق) مؤلف اعجاز القرآن؛ ابوعلى کوفى (346 ق) صاحب فضائلالقرآن؛
ابنجرير طبرى (م 310 ق) صاحب تفسير معروف؛ ابوبکر بن قاسم انبارى (م 328 ق) نويسنده
عجائب علومالقرآن؛ سيد شريف رضى (م 406ق) نويسنده تلخيص البيان فى مجازات القرآن؛
ابوبکر سجستانى (م 330 ق) مؤلف غريب القرآن؛ محمد بن خلف بن مرزبان (م 309 ق) مؤلف
الحاوى فى علوم القرآن؛ ابوالحسن اشعرى (م 324 ق) نويسنده المختزن فى علوم القرآن.
ابن نديم در
کتاب الفهرست نام بسيارى از دانشمندان و کتابهاي آنان را که تا زمان او (قرن چهارم
هجري) در زمينههاى قرآنى بوده، ذکر کرده است.
قرن پنجم: على
بن سعيد الحوفى (م 430 ق) صاحب البرهان فى علوم القرآن.
قرن ششم: ابنجوزى
(م 597 ق) مؤلف کتاب فنون الافنان فى علوم القرآن و المجتبى فى علوم تتعلق بالقرآن.
قرن هفتم: عَلَمالدين
سخاوى (م 641 ق) مؤلف جمال القراء؛ ابوشامه (م 665 ق) صاحب کتاب المرشد الوجيز فيما
يتعلق بالقرآن العزيز.
قرن هشتم: بدرالدين
زرکشى (م 794 ق) مؤلف البرهان فى علومالقرآن؛ ابنتيميه حرّانى (م 728 ق) صاحب رسالهاى
در اصول تفسير که شامل موضوعاتى از علوم قرآن است.
قرن نهم: محمد
بن سليمان کافيجى (م 873 ق) مؤلف التيسير فى قواعد علم التفسير؛ جلالالدين بُلقَينى
(م 824ق) نويسنده مواقع العلوم من مواقع النجوم.
قرن دهم: جلالالدين
سيوطى (م 911 ق) مؤلف کتاب مشهور الاتقان فى علوم القرآن.
اسامى بعضى از
مهمترين آثار علوم قرآنى در دوران معاصر:
1. التبيان فى
علوم القرآن شيخ طاهر جزائرى؛
2. منهج الفرقان
فى علوم القرآن شيخ محمدعلى سلامه؛
3. مناهل العرفان
فى علوم القرآن محمد عبدالعظيم زرقانى؛
4. مباحث فى
علوم القرآن دکتر صبحىصالح؛
5. من روائع
القرآن محمدسعيد رمضان البوطى؛
6. مباحث فى
العلوم القرآن مناعالقطان؛
7. مقدمه تفسير
آلاء الرحمان علامه محمدجواد بلاغى؛
8. تاريخ القرآن
ابوعبدالله زنجانى؛
9. تاريخ قرآن
محمود راميار؛
10. البيان فى
تفسير القرآن آيتالله خويى؛
11. قرآن در
اسلام علامه طباطبايى (ره) ؛
12. التمهيد
فى علوم القرآن محمدهادى معرفت؛
13. موجر علوم
القرآن داوود العطار؛
14. حقائق هامة
حول القرآن الکريم سيد جعفر مرتضى عاملى؛
15. پژوهشى در
تاريخ قرآن کريم محمدباقر حجتى.
اروپاييان نيز
در دوران جديد کارهاى قابل نقد و قابل تقديرى در زمينه علوم قرآن انجام دادهاند؛ از
جمله:
1. مقدمه بر
ترجمه قرآن اثر ريچارد بل؛
2. تاريخ قرآن
نولدکه (مستشرق آلماني) ؛
3. در آستانه
قرآن رژى بلاشر (مستشرق فرانسوي) ؛
4. فرهنگ موضوعى
قرآن ژول لابوم (مستشرق فرانسوي) ؛
5. مکتبهاى
تفسيرى قرآن در اسلام گلدزيهر (مستشرق آلماني) ؛
6. کلمات بيگانه
در قرآن آرتور جفرى (محقق انگليسي) ؛
7. مطالبى درباره
متن قرآن آرتور جفري.
[1]سيوطي ، عبد
الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 8
[2]زرقاني ، محمد
عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (24-53)و19
[3]جمعي از محققان;علوم
القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه (10-11)
[4]خرمشاهي ، بهاء
الدين ، 1324 -;دانش نامه قرآن وقرآن پژوهى;جلد2;صفحه (1645-1646)و(1479-1482)
[5]بغا ، مصطفي
ديب;الواضح فى علوم القرآن;صفحه (8-11)
[6]كفافي ، محمد
عبد السلام;فى علوم القرآن دراسات ومحاضرات;صفحه (31-33)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3925