نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3629
فوايد اختلاف قرائات
فوايد اختلاف قرائات
(آثار مثبت تعدّد قرائات)
دانشمندان علوم قرآنى گفتهاند اختلاف
قرائتها اگر سبب تضاد يا تنافض نشود، فوايدى دارد؛ از جمله:
1. تسهيل و رفع مشقت: زبان و گويشهاى
مردم متفاوت است و اگر خداوند متعالى مردم را به قرائت قرآن به يک لهجه امر مىکرد،
مردم در تلاوت قرآن دچار مشکل مىشدند و قرائت قرآن براى عدهاى جز با رياضت و ممارست
زياد، ممکن نمىشد. از طرف ديگر، پيامبر اکرم (ص) مأمور به تبليغ احکام به همه عالميان
بود؛ لذا خواست بر امت خويش سخت نگيرد و براى تلاوت قرآن کريم بيش از يک قرائت را مجاز
اعلام کرد؛ زيرا خداوند متعالى بشر را به احکام طاقتفرسا تکليف نمىکند و در تلاوت
قرآن نيز مبنا بر سختنگرفتن بر امت است.
2. از فوايد اختلاف در قرائتها، بيان
حکم مورد اجماع و اتفاق فقها است. ابنجزرى ميگويد سعد بن ابىوقاص و غير او در آيه:((وَإِن كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلاَلَةً أَو امْرَأَةٌ
وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ))(نساء// 12) مىخواندند: «وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ مِن اُمٍّ» امّا عبارت «مِن اُمٍّ» در قرائت
ديگران نيامده است. قرائت مورد بحث نشان مىدهد منظور از «أخ» و «أخت» برادر و خواهر
مادرى است که مورد اجماع علما است.
3. از فوايد اختلاف قرائتها، ترجيح يکى از دو حکم مورد اختلاف است؛ مانند:
قرائت((أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ))(مائده //89) که در برخى از قرائتها کلمه «مؤمنة»
اضافه شده است. آيه درباره کفاره قسم و امثال آن است و با چنين قرائتى به دست مىآيد
يکى از شرايط بردهاى که بايد به دليل مخالفت قسم آزاد شود، ايمان و اسلام است و آزاد
کردن برده کافر نمىتواند کفاره مخالفت قسم باشد. اما بنابر قرائت ديگر، اين شرط منتفى
است. شافعى «ايمان» را شرط دانسته است؛ ولى ابوحنيفه همانند دانشمندان شيعى ايمان
را شرط نمىداند.
4. از فوايد ديگر اختلاف قرائات، جمع ميان دو حکم مختلف است؛ مانند: قرائت((وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىَ يَطْهُرْنَ))(بقره// 222) که «يطهرن» به تشديد و تخفيف «ط» و
«ه» قرائت شده است که در صورت دوم (تخفيف) عمل زناشويى با زن حائض مادامى که عادت او
قطع نشود و غسل ننمايد جايز نيست؛ ولى در صورت اول (تشديد) عمل زناشويى با قطع شدن
عادت و پيش از غسل، جايز است.
5. گاهى برخى قرائتها سبب روشن شدن معناى لفظى است که نزد مسلمانان مبهم
بود مثل قرائت ابن مسعود (كالصوف) در آيه:
(وتكون الجبال كالعهن)((معارج// 9) . )
به طور کلى از فوايد اين قرائتها نمايش بهترين نوع بلاغت و کمال اعجاز
و حسن ايجاز قرآن کريم است؛ چون با وجود تنوع و اختلاف، تضاد و تناقضى در قرآن راه
نيافته است.
[1]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ
قرآن كريم;صفحه (266-267)
[2]ابن جزري ، محمد بن محمد ، 751 - 833ق.;النشرفى
القراءات العشر;جلد1;صفحه (52-54)
[3]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (278-280)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3629