نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3496
علت
سببيت
(علت)
(تقدّم و تأخر رتبى بين دو چيز؛ از عوامل
تقديم يا تأخير لفظ)
يکي از عوامل تقديم وتاخير ميان الفاظ
قرآن، تقديم و تاخير به سببيت و عليت (تقدم بالعلّيه) است، بدين معنا که گاهى در قرآن
کريم لفظى که سببيت براي تحقق مفهوم لفظي ديگر دارد بر مسبّبِ خود ـ به لحاظ اين که
سبب و علت تامه بر مسبب خود تقدّم رتبى دارد و نه تقدم زماني ـ مقدم مىشود تا کلام
زيبا و بليغ شود؛ مانند:
1. تقديم «عبادت» بر «استعانت» در((إِيَّاكَ
نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ))(فاتحه//
5) ؛ زيرا «عبادت» سبب حصول «اعانت» است.
2. مقدم شدن «توبه» بر «طهارت» در(إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ)((بقره// 222) ؛ زيرا «توبه» سبب حصول «طهارت» و
پاکيزگى نفس است. )
3. تقديم «إفک» بر «إثم» در آيه(وَيْلٌ لِّكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ)(جاثيه// 7) ؛ زيرا «إفک» سبب «إثم» است.
4. تقديم «العزيز» بر «الحکيم» در آيه((إِنَّكَ أَنتَ العَزِيزُ الحَكِيمُ))(بقره// 129) ؛ چون خداوند عزيز و قدرتمند است،
حکم صادر مىکند؛ پس «قدرت» سبب «حکم» و دستور است.
5. تقديم «العليم» بر «الحکيم» در آيه((إِنَّكَ أَنتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ))(بقره// 32) ؛ چون «اتقان و احکام» ناشى از «علم»
است.
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 45
[2]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد3;صفحه 247
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3496