طبقه مفسران صحابه اهل سنت

طبقه مفسران صحابه اهل سنت

(مفسران عصر رسالت از نظر اهل‌سنّت)

پس از رسول خدا (ص) نخستين مخاطبان وحى الهى صحابه آن حضرت بودند و در ميان آنان برخى بودند که در فهم معاني، اوضاع و احوال و شأن نزول قرآن، از ديگران دانش بيشترى داشته و در صورت لزوم، آيات قرآن کريم را براى ديگر مردم شرح کرده‌اند؛ تا آن‌جا که دانشمندان اهل‌سنّت تفسير صحابى را در حکمِ «مرفوع» تلقى کرده‌اند.

سيوطى در الاتقان في علوم القرآن مشهورترين مفسران صحابى را پس از خلفاى راشدين، ابن مسعود، ابن‌عباس، ابيّ بن کعب، زيد بن ثابت، ابوموسى اشعرى و عبدالله بن زبير دانسته است. البته از ميان خلفاى راشدين بيشتر از همه از على بن ابي‌طالب (ع) روايت شده است. علاوه بر افراد مذکور کساني چون انس بن مالک، عبدالله بن عمر، جابر بن عبدالله و… نيز از مفسران بزرگ صحابه به شمار مى‌آيند.

در مجموع مى‌توان گفت نزد اهل‌سنّت، على بن ابي‌طالب (ع) ، عبدالله بن مسعود و عبدالله بن عباس در ميان صحابه در دانش تفسير سرآمد ديگران بوده‌اند.

علامه طباطبايى (ره) درباره ويژگى‌هاى مفسران صحابه معتقد است روش صحابه در تفسير اين بود که گاهى آنچه از پيغمبر اکرم (ص) در معانى آيات قرآن شنيده بودند را به شکل روايت مسند نقل مى‌کردند. اين احاديث از اول تا آخر قرآن جمعاً دويست و چهل و چند حديثند که سند بسيارى از آن‌ها ضعيف و متن برخى از آن‌ها منکر است و گاهى تفسير آيات را در صورت اظهارنظر، بدون اسناد به پيغمبر اکرم (ص) القا مى‌کردند. متأخران اهل تفسير از اهل‌سنت، اين قسم را نيز جزء روايات نبوى در تفسير مى‌شمارند؛ زيرا صحابه، علم قرآن را از مقام رسالت آموخته‌اند و بعيد است خودشان از خود چيزى گفته باشند؛ ولى دليلى قاطع بر اين سخن نيست. همچنين مقدار زيادى از اين قِسم، روايات مربوط به اسباب نزول آيات و قصص تاريخى آن‌ها است و نيز در ميان اين روايات صحابى، بسيارى از سخنان عالمان يهود مانند کعب‌الأحبار و غيره که مسلمان شده بودند، بدون اسناد يافت مى‌شود. همچنين ابن‌عباس بيشتر اوقات در معناى آيات به شعر تمثل مى‌کرد؛ چنان‌که در روايتى که از وي درباره سؤالات نافع بن ازرق نقل شده است در جواب دويست و اندى سؤال به اشعار عرب متثمل مى‌شود…. با اين حال، روايات رسيده از مفسران

صحابه را نمى‌توان روايات نبوى شمرد و اعمال نظر را از صحابه نفى کرد.

نيز ر.ک: طبقات مفسران صحابه؛ تفسير ماثور؛ طبقات مفسران اهل‌سنت.