نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3346
طبقات مفسران شيعه
طبقات مفسران شيعه
(گروههاي مختلف از مفسران تقريباً همزمان
يا داراي شيوه مشترك در ديدگاه شيعه)
شيعه به استناد قرآن مجيد، قول پيامبر
(ص) را در تفسير آيات قرآن حجّت مىداند و براى اقوال ديگران حجيتى قايل نيست؛ جز اين
که به نصّ خبر متواتر ثقلين، قول اهل بيت عترت عليهم السلام را مانند قول پيامبر (ص)
حجت مىداند؛ از اين رو، در نقل و اخذ روايات تفسيرى، تنها به روايات پيامبر (ص) و
ائمه (ع) اکتفا کرده است.
در تشريح و تعيين طبقات مفسران شيعه شيوههاي متفاوتي
وجود داد؛ برخى همچون علامه طباطبايى (ره) مجموعه مفسران صحابه پيامبر (ص) و تابعان
صحابه و صحابه امامان معصوم (ع) را در طبقه اول قرار داده، از آنان به عنوان کسانى
ياد مىکند که روايات تفسيرى را از پيغمبر اکرم (ص) و ائمه اهلبيت عليهم السلام فراگرفته،
در اصول خود به طور غيرمرتب ثبت کرده و به روايت آنها پرداختهاند؛ مانند: زراره،
محمد بن مسلم، معروف و جرير.
طبقه دوم را اهل تأليفات اوّلى تفسير
مانند فرات بن ابراهيم، ابوحمزه ثمالى، عياشى، على بن ابراهيم قمى و نعمانى (صاحب تفسير)
برمىشمارد که شيوه آنها مانند شيوه طبقه چهارم مفسران اهل سنّت (در تقسيمبندى خود
علامه طباطبايي) اين بود که روايات مأثوره را که از طبقه اول اخذ کرده بودند، با اسناد
در تاليفات خود درج و از هرگونه اعمال نظر خوددارى مىکردند. با توجه به طولانى بودن
زمان دسترسى به ائمه (ع) ، در تقسيمبندى علامه (ره) اين دو طبقه تداخل دارند و فاقد
ترتيب زمانى هستند.
طبقه سوم شامل ارباب علوم متفرقه است؛
مانند: سيد مرتضى در تفسير ادبى خود، شيخ طوسى در تفسير کلامى خود به نام التبيان و
صدرالمتالهين در تفاسير فلسفىاش، ميبدى گنابادى درتفسير عرفانىاش و کسانيکه ميان
تعدادى از علوم در تفسير خود جمع کردهاند؛ مثل طبرسى در مجمعالبيان.
اما صاحب کتاب مبانى و روشهاى تفسير
قرآن مبنايى ديگر برگزيده و علاوه بر مفسران جديد شيعه، صاحبان تفسير در دورههاى پيشين
را در هفت طبقه جاى داده است:
طبقه اول: تعدادى از اصحاب پيامبر اکرم
(ص) که روايات تفسيرى را نقل يا ضبط کردهاند و معروفترين آنها عبارتند از: ابن عباس؛
ابىّ بن کعب؛ جابر بن عبدالله انصارى؛ عبدالله بن مسعود.
طبقه دوم: مفسران از تابعان که برخى از
آنها مورد اتفاق شيعه و اهلسنّت بوده و معروفترين آنها سعيد بن جبير، يحيى بن يعمر،
طاووس بن کيسان يمانى، ابوصالح ميزان بصري، محمد بن سائب کلبي، جابر بن يزيد جعفى و
اسماعيل سدى کبير هستند.
طبقه سوم: جمعى از اصحاب ائمه (ع) که
به تفسير يا تأليف درباره علم تفسير شهرت دارند. معروفترين آنها ابوحمزه ثمالي، ابان
بن تغلب، ابوبصير يحيى بن قاسم اسدي، حصين بن مخارق، حسين بن سعيد و على بن اسباط هستند.
طبقه چهارم: مفسرانى که نزديک به زمان
ائمه (ع) مىزيستهاند و احاديث مربوط به تفسير قرآن را جمع آورى ميکردند و تأليفاتشان
نخستين منابع تفسيرى شيعه شمرده مىشود. معروفترين آنها على بن ابراهيم قمي، ابنعقده،
فرات بن ابراهيم کوفي، محمد بن مسعود عياشي، احمد بن حسن معروف به ابوالعباس مفسر،
محمد بن ابراهيم نعمانى، ابومحمد جرجاني، محمد بن احمد صابونى و محمد بن حسن شيبانى
هستند.
طبقه پنجم: معروفترين مفسران اين طبقه؛
شيخ مفيد، ابوالقاسم مغربي، محمد بن احمد وزير، شيخ رشيدالدين معروف به ابنشهرآشوب
و ابوالعباس اشبيلى هستند.
طبقه ششم: مؤلّفان بهترين تفاسير که تا
امروز مرجع و منبع اصلى تفسير شمرده مىشوند؛ مانند: سيد مرتضى، سيد رضى، شيخ طوسي،
ابوالفتوح رازى، امينالدين طبري، شيخ معزّالدين سمان و قطبالدين راوندي.
طبقه هفتم: شيخ طبرسى، سيد حيدرآملى،
صدرالمتألهين شيرازى، سيد هاشم بحرانى، ملاّمحسن فيض کاشانى، شيخ عبدعلى حويزى شيرازى،
بهاءالدين شريف لاهيجى، سيد عبدالله شُبّر، مولى محمدرضا نضيرى طوسى، ميرزا ابراهيم
صدر شيرازى و قاضى محمد ابراهيما.
درباره آثار تفسيرى شيعه، نجاشى نخستين
کسى است که اسامى مؤلفان شيعه را ثبت کرده است. ابننديم در فهرست، نام بسيارى از مفسران
شيعه را ذکر، و سيد حسن صدر در تأسيسالشيعه مفسران را طبقهبندي، و شيخ آقا بزرگ تهرانى
در الذريعة الى تصانيفالشيعه حدود چهارصد تفسير از تأليفات شيعه را ثبت کرده است.