ضمير شأن

ضمير شأن

(ضمير تعظيم و گراميداشت مخبرٌعنه؛ يکى از ضماير منفصل)

يکى از ضماير منفصل، ضمير شأن است که به آن ضمير قصه، مجهول، امر و حديث نيز مى‌گويند.

در کلام عرب هرگاه گوينده بخواهد جمله اسميه يا فعليه‌اى را بياورد که مفهومى مهم يا مقصود قابل توجهى دارد که سزاوار است توجه شنوندگان به‌آن جلب شود، آن را مستقيماً بيان نمى‌کند؛ بلکه پيش از آن ضميرى را به کار مى‌گيرد تا رغبت شنونده را برانگيزد و وى را مشتاق کند، سپس او را به مفاد آن آگاه مى‌سازد؛ مانند:((قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) ؛ )«بگو او خداوند يگانه است» (اخلاص// 1) .

احکام ضمير شأن:

1. عامل در ضمير شأن، يا ابتدائيت است يا ناسخ آن؛ مانند «هو» در آيه:((قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) . )

2. بايد جمله‌اى آن ضمير را تفسير کند.

3. جمله تفسيرکننده بايد پس از ضمير بيايد و مرجع اين ضمير به مضمون آن جمله بازگردد.

4. ضمير مفرد است و نمى‌تواند مثنى يا جمع باشد؛ ولى مى‌تواند مؤنث باشد؛ مانند:((مَا هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا))(جاثيه// 24) .

5. تابعى براى اين ضمير نمى‌آيد؛ نه وصف مى‌شود و نه وصف مى‌کند.

فايده کاربرد ضمير شأن و قصه، تعظيم و گراميداشت مخبرٌعنه است.