ضماير قرآن

ضماير قرآن

(الفاظ قرآنيِ جايگزين اسم)

«ضمير» کلمه‌اى است که جاى اسم مى‌آيد و فايده آن اختصار کلام و جلوگيرى از تکرار اسم است.

ضمير -که کوفيان به آن کنايه يا مکنى نيز مى‌گويند- کلمه‌اى است که يا بر متکلم دلالت مى‌کند؛ مثل «أنَا» در((إِنِّى أَنَا رَبُّكَ)… )((طه// 12) يا بر مخاطب؛ مثل «أنت» در)(قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّكَ أَنتَ الْأَعْلَى)((طه// 68) . يا بر غايب؛ مانند «هو» در)(وَهُوَ الَّذِى خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحَقِّ… )((أنعام// 73) . )

ضمير در تقسيمى ديگر يا بارز است يا مستتر. ضمير بارز آن است که صورتش در لفظ پيدا باشد؛ مانند:((لَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلَافٍ) ؛ «‌حتما دستها و پاهاى شما را از چپ و راست‌خواهم بريد» (شعرا// 49) . در اين آيه، ضمير «کُم» بارز است. )

ضمير مستتر آن است که در لفظ نشانى از آن نباشد؛ مانند:((وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ) ؛ «و خويشان نزديكت را هشدار ده» (شعراء// 214) . ضمير «أنت» در فعل «أنذر» مستتر است. )

نيز ر.ک: ضمير فصل؛ ضمير شأن و قصه؛ قواعد ضماير.