responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3297

ضرب المثل‌هاي قرآني

امثال قرآن

(ضرب المثل‌هاي قرآني)

(مَثَل‌هاى استفاده شده در قرآن)

مَثَل به معناى: مانند، همتا، شِبْه و نظير آمده است. ابواسحاق ابراهيم بن سيار معروف به نظام مي‌گويد: در «مَثَل» چهار چيز مجتمع است که در سخنان ديگر با هم جمع نمى‌شود: 1. کوتاهى و کمى لفظ؛ 2. روشنى معنا؛ 3. خوبى تشبيه؛ 4. لطف کنايه. و اين نهايت بلاغت است که بالاتر از آن ممکن و متصور نيست.

ابوعبيد قاسم بن سلام درباره امثال عرب مي‌گويد: مَثَل، رشته و شعبه‌اى از فلسفه و حکمت عرب در زمان جاهليت و عصر اسلامى بود که در اثناى سخن مى‌آوردند و با آن، مقصود خود را به کنايه - که ابلغ از تصريح است - ادا مى‌کردند. سه وصف مطلوب «اختصار لفظ»، «صحت معنا» و «حُسن تشبيه» در امثال جمع است.

يکى از اسلوب‌هاى بيانى قرآن، مَثَل آوردن است. در اهميت امثال قرآن همين بس که برخى به استناد روايتى از پيامبر اکرم (ص) علوم قرآن را به پنج گروه «حلال، حرام، محکم، متشابه و امثال» تقسيم کرده‌اند.

ماوردى مى‌گويد: از مهم‌ترين علوم قرآن، علم امثال است. در آيات فراوانى از قرآن کريم به آوردن مَثَل و تمثيل تصريح شده است؛ مانند:((وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِى هَذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ))((اسراء// 89) ؛)(وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِى هَذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ )((زمر// 27) و)(... كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللّهُ الأَمْثَالَ)((رعد// 17) . )

مَثَل در قرآن به معانى مختلف آمده است؛ از جمله:

1. شبيه و نظير (عنکبوت// 42 و نحل// 29) ؛

2. صفت (محمد (ص) // 60) ؛

3. عبرت (زخرف// 56) ؛

4. حکايات تمثيلى (کهف// 32) ؛

5. نمونه کامل (زخرف// 59) ؛

6. داستان‌هاى گذشتگان و سرگذشت (بقره// 214) ؛

7. عذاب (فرقان// 39) ؛

8. سنن (زخرف// 8) .

واژه‌هاى مَثَل (به فتح اول و دوم) و مِثل (به کسر اول و سکون دوم) هر دو در قرآن به اَمثال جمع بسته شده‌اند. کلمه مَثَل در هشتاد آيه و مِثل در 81 آيه آمده است.

گفته شده: مَثَل‌هاى قرآنى با معناى مصطلح و رايج مَثَل تفاوت دارد. مَثَل عبارت است از کلامى که در واقعه‌اي، به مناسبت با آن واقعه، گفته شده سپس در طول زمان در وقايع مشابه نيز بکار گرفته مي‌شود. به اين ترتيب، قوام مَثَل، رواج آن بر سر زبان‌ها و انتشار آن ميان اقوام است، و اين در حالى است که خداوند بخشى از مطالب قرآنى را همان زمان نزول و قبل از انتشار ميان مردم، مَثَل ناميده است. در حقيقت آنچه در قرآن مَثَل ناميده شده از سنخ تمثيل قياسى است که علماى بلاغت در علم بيان متعرض آن شده‌اند و قوام آن به تشبيه واستعاره و كناية و مجاز است، و صاحب تلخيص المفتاح آن را مجاز مركب ناميده و چنين تعريف کرده است: إنّه اللفظ المركب المستعمل فيما شُبّه بمعناه الأصلى تشبيه التمثيل للمبالغة فى التشبيه. پس هر مَثَلى که در قرآن آمده از قبيل تمثيل است نه مَثَل مصطلح.

اَمثال قرآن از نظر محتوا شامل آياتى است که درباره احوال گذشتگان و رخدادهاى ويژه نياکان سخن گفته است.

برخى از تقسيمات امثال قرآن عبارتند از:

1. تقسيم به لحاظ ظهور مَثَل و عدم آن: امثال ظاهر (مصرح) ؛ امثال کامن؛ أمثال ساير (مرسل) .

2. تقسيم به لحاظ قصد: امثال مقصوده؛ امثال غيرمقصوده؛

3. تقسيم به لحاظ نوع آيات: امثال مدنى؛ امثال مکي.


[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 486
[2]قطان ، مناع بن خليل ،1925-1999م.;مباحث فى علوم القرآن;صفحه 284
[3]اسماعيلي ، اسماعيل ، 1343 -;تفسيرامثال القرآن;صفحه 643
[4]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد4;صفحه 44
[5]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد فى علوم القرآن;جلد5;صفحه 273
[6]ابن قيم جوزيه ، محمد بن ابي بكر ، 691 - 751ق.;الامثال فى القرآن الكريم;صفحه 15
[7]سبحاني ، جعفر ، 1308 -;الاَمثال في القرآن الكريم;صفحه (16-17)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3297
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست