نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3107
سوره ناس
سوره ناس
(يکصد و چهاردهمين سوره قرآن)
خداوند در اين سوره به پيامبر (ص) دستور
مىدهد از شر وسوسهگران از جنّ و انس (وسواس خناس) به پروردگار، فرمانروا و معبود
مردم پناه ببرد. گفته شده: از روايات وارده در شان نزول آن استفاده مىشود اين سوره
در مدينه نازل شده، بلكه از آن روايات بر مىآيد كه اين سوره و سوره فلق هر دو با هم
نازل شدهاند؛ برخي نيز بر اين باورند که اين سوره مدني است.
اين سوره و سوره فلق را «مشقشقتان» و بنا به قولي «مقشقشتان» هم گفتهاند؛ همچنان که به اين دو
سوره و سوره اخلاص «معوّذه» هم گفتهاند.
«قشقش الدواء الجرب» يعني: دارو، گرى (بيمارى حاد پوستي) را درمان كرد
و بهبودى داد. و اين سوره چون از مرض شرك پيش ميگيرد و آن را درمان ميكند، و وجود
شخص را از آثار اين بيمارى ميپيرايد و پاك ميسازد چنين ناميده شده. قرطبى و زمخشرى
در تفاسيرشان، اين نام را آوردهاند. قرطبى و طيبى گويند: چون از نفاق شفا ميدهند
و رهايى ميبخشند، - و اقليم وجود بشر را ميپيرايند و جان آدمى را صيقل ميدهند -
چنين نام گرفتهاند. بنابر نقل ابن عاشور، مقشقشه نامى است مشترك ميان چهار سوره: توبه،
كافرون، فلق و ناس (تفسير التحرير و التنوير از ابن عاشور، ج30، ص553) .
خداوند در اين سوره به پيامبر (ص) فرمان داده است از شر وسوسهگران از
جنّ و انس به پروردگار، فرمانروا و معبود مردم پناه ببرد. و پيامبر (ص) وقتى كه در
بيمارى عثمان بن مظعون از او ديدار كرد، بدو فرمود: «به اين سوره (اخلاص) و دو سوره
بعدش (فلق و ناس) چنگ درزن و پناه بر!».
«مشقشقه» برگرفته است از «شقشق شقشقه الجمل»: شتر بانگ برآورد. و «الشقشقه»
پاره گوشتى است كه شتر به هنگام بانگ كردن از گوشه دهان بيرون كند، و... درنگ اين پاره
گوشت، بيرون از دهان شتر، در مدتى اندك است. شقشقه چيزى است شبيه بادكنك كه، هنگامى
كه شتر عشق و شور، يا خشم و خروش ميگيرد، در اوج غليان، از دهانش بيرون ميزند و ساعتى
بعد فرو مينشيند. فلانٌ شقشقة قومه: فلانى زبان آور قوم خويش است. و «خطيب مشقشق»
سخنور زبان آور را گويند. و وقتى گويند: «فلان ذو شقشقه»، يعنى سخنورى تواناست. ابن
عاشور گويد: سبب ناميدن اين دو سوره به اين نام را به تحقيق ندانستم. اما شايد به اين
مناسبت باشد که سورههاى ناس و فلق دو فريادگرند كه با شور و هيجان و زبان آورى بى
نظيرى به انسان فراخوان ميدهند تا از باطل و ديوسيرتان باطل گرا به پناه حق درآيد.
ويژگيهاى سوره ناس:
1. شش آيه به عدد کوفى و بصرى و مدني، هفت آيه به عدد مکى و شامي، 20 يا
21 کلمه و 78 يا 79 حرف دارد.
2. در ترتيب نزول، بيست و يکمين و در مصحف شريف يکصد و چهاردهمين سوره
است.
3. پس از سوره فلق و پيش از سوره اخلاص در مکه و پيش از هجرت نازل شد؛
اما برخى مفسران، اين سوره را مدنى دانستهاند.
4. از نظر کميت از سورههاى مفصّل و از نوع قصار آن است.
5. از سورههاى جمعىالنزول است.
6. يکى از پنج سورهاى است که با فعل امر «قُل» آغاز شده و به «سُوَر قُل»
معروفند.
7. گفتهاند نسخى در اين سوره نيست.
نکاتى درباره اين سوره:
1. چون واژه «ناس» پنج بار در اين سوره به کار رفته و از ديگر کلمات اين
سوره بيشتر تکرار شده، به عنوان اسم اين سوره برگزيده شده است.
2. به اين سوره، «معوِّذه» و «مشقشقه» و «مقشقشه»نيز مىگويند.
3. استعاذه و پناهبردن به خدا از شر وسوسههاى شياطين انسى و جنى و نيز
خداشناسى، از موضوعات مطرح در اين سوره است.
[1]سخاوي ، علي بن محمد ، 558-643ق.;جمال
القراء و كمال الاقراء;جلد1;صفحه 186
[22]همان;جلد1;صفحه 186
[2]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد20;صفحه 395
[3]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 557
[4]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد27;صفحه
467
[5]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
591
[6]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 635
[7]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 193
[8]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 197
[9]زمخشري ، محمود بن عمر ، 467 - 538ق.;الكشاف
عن حقائق غوامض التنزيل;جلد4;صفحه 824
[10]قرطبي ، محمد بن احمد ، 578 - 671ق.;الجامع
لاحكام القرآن;جلد20;صفحه 251و225
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3107