responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3045

سوره لِاِيلاف

سوره قريش

(سوره لِاِيلاف)

(يکصد و ششمين سوره قرآن)

اين سوره در ارتباط با سوره فيل است که دشمنان حبشى مهاجم به کعبه نابود شدند و اين کار براى خاطرجمعى و ايمنى قريش در کوچ‌هاى تابستانى و زمستانى انجام گرفت. چون اين سوره با (لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ)(آغاز شده و به شرح کوچ تابستانى و زمستانى قريش و يادآورى نعمت‌هاى خداوند به آنان پرداخته، به سوره )«قريش» نامگذارى شده است.

اين سوره بر قريش منت مى‌گذارد كه خداى تعالى با اين دفاعى كه از مكه كرد شما را در انظار، مورد احترام قرار داد تا بتوانيد با امنيت كامل بدون اين كه راهزنان متعرض شما شوند، كوچ تابستانى و زمستانى خود را به منظور تجارت انجام دهيد، آن گاه دعوتشان مى‌كند به توحيد و عبادت رب بيت.

ويژگي‌هاى سوره قريش:

1. چهار آيه به عدد اکثر مکتب‌هاى تفسيرى از جمله عدد کوفى، پنج آيه به عدد حجازى، هفده يا نوزده کلمه و 73 يا 93 حرف دارد.

2. در ترتيب نزول، بيست و نهمين و در مصحف شريف يکصد و ششمين سوره است.

3. پس از سوره تين و پيش از سوره قارعه در مکه و پيش از هجرت نازل شد و هيچ آيه مدنى ندارد.

4. از نظر کميت، از سوره‌هاى مفصّل و از نوع قصار آن قلمداد مي‌شود.

5. برخي بر اين باورند از نظر فقهي، در قرائت نماز، اين سوره با سوره فيل يک سوره به شمار مى‌آيد؛ يعنى اين دو سوره بايد با هم خوانده شوند.

6. نسخى در آن واقع نشده است.

نکته:

دانسته شد، مضمون اين سوره به نوعى ارتباط با سوره فيل دارد؛ به همين سبب بعضى، از اهل سنت گفته‌اند سوره فيل و ايلاف يك سوره‌اند، هم چنان كه نظير اين سخن را در باره دو سوره ضحى و ا لم نشرح گفته‌اند، چون بينشان ارتباطى وجود دارد، و اين نظريه را به مشهور در بين شيعه نسبت داده‌اند؛ و لي برخي مفسران همچون علامه طباطبايي در الميزان معتقدند: حق مطلب آن است كه دليلى كه بر آن استناد كرده‌اند، وحدت را نمى‌رساند.

زيرا، دليل اهل سنت روايتى است كه مى‌گويد: قرآنى را كه ابى بن كعب نوشته بوده بين اين دو سوره (فيل و قريش) و آن دو سوره (ضحي و انشراح) بسم اللَّه نوشته نبوده. و روايتى است از عمرو بن ميمون ازدى كه گفته: من نماز مغرب را دنبال عمر بن خطاب خواندم، او در ركعت اول، سوره تين را خواند، و در دوم أَ لَمْ تَرَ و لِإِيلافِ قُرَيْشٍ را، بدون اينكه بين آن دو با گفتن بسم اللَّه فاصله بيندازد.

و بعضى از روايت اولى پاسخ داده‌اند به اين كه معارض است با روايتى كه گفته: در قرآن ابى بن كعب بين آن دو بسم اللَّه بوده، و از دومى پاسخ داده‌اند به اين كه بر فرض كه روايت درست باشد، احتمال دارد راوى حديث بسم اللَّه بين آن دو را از عمر بن خطاب نشنيده باشد، و يا عمر آن را آهسته خوانده باشد. علاوه بر اين، روايت مذكور معارض است با روايتى از رسول خدا (ص) كه فرمود: خداى تعالى قريش را بخاطر هفت خصلت بر ديگران برترى داد، از آن جمله فرمود: و در باره آنان سوره‌اى نازل شد كه در آن سوره سخن از احدى به جز قريش نرفته است، و آن سوره لايلاف قريش است، (تا آخر حديث) . از همه اين‌ها گذشته رواياتى كه دلالت بر جدايى اين دو سوره دارد، و اين كه بين آن دو بسم اللَّه قرار دارد، متواتر است.

و اما مفسراني كه از شيعه قائل به وحدت اين دو سوره شده‌اند استنادشان به روايتى است كه طبرسي در مجمع البيان آن را از ابى العباس از يكى از دو امام بزرگوار امام باقر و امام صادق (ع) نقل كرده كه فرموده: سوره أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحابِ الْفِيلِ و سوره لِإِيلافِ قُرَيْشٍ يك سوره‌اند.

و نيز روايتى است كه شيخ طوسيدر تهذيب به سند خود از علاء از زيد شحام روايت كرده‌ كه گفت: به امام صادق (ع) نماز صبح را اقتدا كرديم، در نمازش در يك ركعت سوره و الضحى و سوره ا لم نشرح را خواند.

و روايت ديگرى است كه صاحب مجمع البيان از عياشى از مفضل بن عمر از امام صادق (ع) نقل كرده كه گفت: من از آن جناب شنيدم كه مى‌فرمود: در يك ركعت نماز بين دو سوره جمع مكن، مگر سوره و الضحى و ا لم نشرح و سوره ا لم تر كيف و سوره لايلاف قريش. و مثل اين روايت را محقق حلي هم در كتاب معتبر از كتاب جامع نوشته احمد بن محمد بن ابى نصر از مفضل نقل كرده است.

اکنون يك يك اين روايات بررسي مي‌شود: اما روايت ابى العباس، روايتى است ضعيف، چون مرفوع است؛ يعنى راويان وسط حديث افتاده‌اند.

و اما روايت زيد شحام غير از سند ياد شده به دو سند ديگر روايت شده، يكى باز در تهذيب است كه شيخ به سند خود آن را از ابن مسكان از زيد شحام نقل كرده كه گفت: با امام صادق (ع) نماز خوانديم، در نمازش سوره و الضحى و ا لم نشرح را خواند. و در سند دوم روايت زيد شحام اين روايت از ابن ابى عمير، از بعضى از راويان شيعه، و از زيد شحام نقل شده كه گفت: به امامت امام صادق نماز خوانديم، در ركعت اول سوره و الضحى، و در دومى سوره ا لم نشرح را خواند.

و اين روايت (يعنى صحيحه ابن ابى عمير) صريح است در اين كه امام دو سوره را در دو ركعت خواندند، و با وجود اين روايت ديگر ظهورى براى روايت علاء باقى نمى‌ماند، يعنى ديگر ظهور ندارد در اين كه هر دو سوره را در يك ركعت خوانده باشد، چون عبارت آن چنين است: پس الضحى و ا لم نشرح را در ركعتى خواند و اين مى‌سازد با اينكه ضحى را در ركعتى و ا لم نشرح را در ركعتى ديگر خوانده باشد. و اما روايتابن مسكان كه هيچ ظهورى در جمع بين دو سوره در يك ركعت ندارد، نه ظهور دارد و نه صراحت، (چون در آن آمده بود: پس سوره الضحى و ا لم نشرح را در نماز خواند) ، و اما اين كه بعضى‌ها روايت ابن ابى عمير را حمل بر نماز نافله كرده‌اند، درست نيست، براى اينكه در آن عبارت صلى بنا آمده، كه معنايش اين‌است كه با ايشان نماز جماعت خوانديم، و نماز نافله را با جماعت نمى‌شود خواند.

و اما روايت مفضل بن صالح كه به آن استدلال كرده‌اند بر وحدت دو سوره، بر تعدد بيش تر دلالت دارد (براى اينكه در آن آمده در يك ركعت بين دو سوره ضحى و ا لم نشرح، و نيز بين دو سوره فيل و ايلاف جمع مكن) ، و اين صريح است در تعدد.

پس حق مطلب آن است كه روايات اگر در اين باره دلالتى داشته باشد، دلالت دارد بر اين كه جائز است دو سوره ضحى و ا لم نشرح و دو سوره فيل و ايلاف را در يك ركعت نماز واجب خواند، ولى غير آن‌ها را نمى‌توان خواند، و مؤيد اين دلالت روايت راوندى است كه در كتاب الخرائج و الجرائح خود آن را از داوود رقى از امام صادق (ع) نقل كرده، و در آن آمده: همين كه فجر طلوع كرد برخاست اذان و اقامه گفت، و مرا در طرف راست خود بپا داشت، و در ركعت اول سوره حمد و سوره ضحى را، و در ركعت دوم حمد و قل هو اللَّه احد را خواند، و سپس قنوت گرفت، و سلام داد آن گاه نشست.

نيز ر.ک: اسامى سوره قريش.


[1]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان في تفسير القرآن;جلد20;صفحه 364
[2]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 - 817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 545
[3]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه 591
[4]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 193
[5]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد27;صفحه 345
[6]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت سوره هاى قرآن;صفحه 603
[7]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه 215
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3045
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست