نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3029
سوره قلم
سوره قلم
(شصت و هشتمين سوره قرآن)
خداوند در آيههاى اول اين سوره به «قلم و آنچه مىنويسند» سوگند ياد کرده است؛ به همين جهت، سوره را «قلم»
ناميدهاند.
سوگند به قلم و نوشته، از طرف پيامبرى امّى و درس ناخوانده (امي) اعجاز
ديگرى از آيات قرآن است. اين سوره ضمن دفع اتهام جنون از پيامبر (ص) و تأکيد بر رسالت
او، به اِعراض و روگردانى از مخالفان، و پس از اشاره به آخرت و بهشت و کيفرها، به صبر
و استقامت فرمان مىدهد.
بدين سان، غرض اين سوره اين است که رسول خدا (ص) را به دنبال تهمتهاى
ناروايى كه مشركين به وى زده و او را ديوانه خوانده بودند، تسليت و دلدارىدهد، و به
وعدههاى جميل و پاسدارى از خلق عظيمش دلخوش سازد، و آن جناب را به شديدترين وجهى
از اطاعت مشركين و مداهنه با آنان نهى نموده، امر اكيد مىكند كه در برابر حكم پروردگارش
صبر كند.
گفته شده: سياق همه آيات اين سوره سياق آيات مكى است، و از ابن عباس و
قتاده نقل شده كه گفتهاند: اوايل اين سوره تا آيه سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ
(كه شانزده آيه است) در مكه نازل شده، و ما بعد آن تا جمله لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ
(كه هفده آيه است) در مدينه نازل شده، و نيز بعد از آن جمله تا جمله يكتبون
(كه پانزده آيه است) در مكه و ما بعد آن تا آخر سوره (كه چهار آيه است) در مدينه نازل
شده، اين نقل نسبت به هفده آيه يعنى از جمله إِنَّا بَلَوْناهُمْ تا جمله
لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ بىوجه نيست، زيرا به آيات مدنى شبيهتر است تا آيات
مكى.
ويژگيهاى سوره قلم:
1. داراى 52 آيه، سيصد کلمه و 1256 يا 1288 حرف است.
2. در ترتيب نزول، اولين يا دومين يا پنجمين و در قرآن کريم شصت و هشتمين
سوره است.
3. پس از سوره علق و پيش از سوره مزّمّل (پيش از هجرت) در مکه نازل شد؛
مگر آيات 17 تا 33 و 48 تا50 که مدنى به شمار آمدهاند.
4. از سورههاى مفصّل و از نوع طوال آن و شامل حدود نصف يک حزب است.
5. بيست ونهمين و آخرين سوره از سورههاى مقطعات است و با حرف مقطعه «ن»
آغاز مىشود.
6. دهمين سورهاى است که پس از حرف مقطعه با سوگند آغاز شده است.
7. گفتهاند آيات 44 و 45 اين سوره با آيه سيف نسخ شدهاند.
واژه «قلم» چهار بار در قرآن بهکار رفته است: دو بار به صورت جمع در آيات
44 سوره آلعمران و 27 سوره لقمان، و دو بار به صورت مفرد در آغاز سوره علق و آغاز
همين سوره.
مطالب مهم سوره:
1. نگاهى به مقام اخلاقى پيامبر اکرم (ص) و صفات آن حضرت؛
2. بيان عظمت قلم در قالب سوگند؛
3. نکوهش صفات زشت و اخلاق ناپسند؛
4. داستان صاحبان باغ بلازده؛
5. بيان مهلت خداوند به بندگان؛
6. سرنوشت پرهيزکاران و بدکاران در آخرت.
نيز ر.ک: اسامى سوره قلم.
[1]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد19;صفحه 367
[2]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 476
[3]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
315
[4]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 67و(41-42)
[5]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 463
[6]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 193
[7]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
588
[8]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد24;صفحه
363
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3029