نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3013
سوره فجر
سوره فجر
(هشتاد و نهمين سوره قرآن)
خداوند در آيه اول اين سوره به فجر (انفجار
نور در خيمه ظلمت شب) قسم خورده است؛ به همين مناسبت، سوره «فجر» ناميده شد. سوره «فجر» پس از سوره «ليل» نازل شده است؛ همچنان که
در طبيعت هم سپيدهدم فجر پس از شب فرامىرسد.
روايات، اين سوره را سوره حسين بن على (ع) دانسته و به خواندن آن توصيه
کردهاند. وجه تناسب آن اين است که قيام حسين (ع) خود انفجار فجرى از ايمان و جهاد
در ظلمت شب جور و شرک بنىاميه بود و همچنان که با فجر و آغاز روز، حرکت و حيات مردم
آغاز مىشود، با خون حسين (ع) و يارانش در عاشورا، اسلام جانى تازه گرفت و حياتى دوباره
يافت.
در اين سوره تعلق به دنيا بدان جهت كه طغيان و كفران به دنبال دارد، مذمت
شده، و اهل دنيا را به شديدترين عذاب دنيا و آخرت تهديد نموده، روشن مىسازد كه انسان
به خاطر كوتاه فكريش خيال مىكند اگر خدا به او نعمتى داده به خاطر آن است كه نزد خدا
كرامت و احترامى دارد، و آن كه مبتلا به فقر و فقدان است، به خاطر اين است كه در درگاه
خدا خوار و بىمقدار است، اولى به خاطر پندار غلطش هر فساد و طغيانى را مرتكب مىشود،
و آن پندار غلط را روپوش و رفوى خطاهاى خود مىكند، و دومى هم به خاطر آن پندار غلطش
كفر مىگويد (و به هر ذلتى تن مىدهد) و حال آن كه امر بر او مشتبه شده، بلكه اگر قدرت
و ثروت دارد و اگر مبتلا به فقر و تنگى معاش است، همه به منظور امتحان الهى است، تا
روشن كند چه چيز از دنيايش براى آخرتش از پيش مىفرستد. پس قضيه به آن صورت كه انسان
توهم مىكند و به زبان هم جارى مىسازد، نيست؛ بلكه به صورتى است كه به زودى در قيامت
كه حساب و جزا به پا مىشود، روشن مىسازد كه آنچه به او رسيد چه فقر و ناتوانى و چه
ثروت و قدرت همه امتحان بود، كه او مىتوانست از دنيايش براى آخرتش گرفته، از پيش بفرستد،
ولى نفرستاد، و عذاب آخرت را بر ثوابش تر
جيح داد، پس از ميان همه مردم دنيا كسى به سعادت زندگى آخرت نمىرسد، مگر
نفس مطمئنه و كسى كه دلش به پروردگارش گرم است و تسليم امر او است، و در نتيجه طوفانهاي
حوادث و گرفتاريها، او را از جاى نمىكند، و در او تغيير حالت پديد نمىآورد، و اگر
ثروتمند شد، طغيان نمىكند؛ و اگر فقير شد، كفران نمىورزد. گفته شده: سوره مورد بحث
به شهادت سياق آياتش در مكه نازل شده است.
ويژگيهاى سوره فجر:
1. سى آيه به عدد کوفى و شامى، 29 آيه به عدد بصرى، 32 آيه به عدد حجازى،
33 آيه به عدد برخى از قاريان، 137 يا 139 کلمه و 577 يا 584 حرف دارد.
2. در ترتيب نزول، دهمين و در قرآن کريم هشتاد و نهمين سوره قرآن است.
3. پس از سوره ليل و پيش از سوره ضحى و پيش از هجرت در مکه نازل شد و هيچ
آيه مدنى ندارد.
4. اين سوره را مفصّل و از نوع اوساط آن مىخوانند.
5. شانزدهمين سوره از سورههاى بيستوسه گانه داراى سوگند است.
6. گفتهاند در اين سوره نسخى رخ نداده است.
مطالب سوره:
1. ايراد سوگندهاى متعدد براى تهديد جباران و ستمگران؛
2. اشاره به انتقام شديد خداوند از اقوام ستمگر همچون عاد، ثمود و فرعون
به منظور عبرت و پندآموزى ديگران؛
3. مسئله آزمايش انسان؛
4. مسئله معاد و بيان سرنوشت مجرمان و کافران و پاداش مؤمنان صاحب نفس
مطمئنه.
[1]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد20;صفحه 278
[2]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 539
[3]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد26;صفحه
437
[4]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 193
[5]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
590
[6]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
315
[7]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 518
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3013