نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2883
سوره حم دخان
سوره دخان
(سوره حم دخان)
(چهل و چهارمين سوره قرآن)
واژه «دخان» دو بار در قرآن
بهکار رفته است: در آيات 11 سوره فصلت:(ثُمَّ
اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِيَ دُخَانٌ)و 10 سوره دخان:((فَارْتَقِبْ يَوْمَ
تَأْتِى السَّمَاء بِدُخَانٍ مُّبِينٍ) . مفسران درباره معناي «دخان» در آيه، نظريههاى
مختلفى ابراز کردهاند. بنا به يکى از نظريهها منظور از دخان، ماده گازى شکل و شبيه
دود است که در پايان جهان و در آستانه قيامت، صفحه آسمان را مىپوشاند. )
غرض سوره اين است كه كسانى را كه به كتاب خدا شك دارند از عذاب دنيا و
عذاب آخرت انذار كند. و اين غرض را در اين سياق بيان مىكند كه: قرآن كتابى است روشن
كه از ناحيه خدا نازل شده بر كسى كه او به سوى مردم گسيل داشته، تا انذارشان كند. و
به اين منظور نازل كرده تا رحمتى از او به بندگانش باشد. و در بهترين شب نازل كرده،
شب قدر كه در آن شب هر امرى بطور خللناپذيرى تقدير مىشود.
سپس م? فرما?د: مردم- يعنى كفار- در باره آن خود را به شك مىاندازند،
و با هوى و هوس خود بازى مىكنند، و به زودى عذابى دردناك در دنيا از هر سو ايشان را
احاطه مىكند، آن گاه به سوى پروردگار خود برمىگردند، و خداوند بعد از فصل قضاء و
محاسبه دقيق با عذابى جاودانه از ايشان انتقام مىگيرد.
آن گاه براى آنان مثالى در خصوص عذاب دنيوى مىآورد و آن داستان موسى
(ع) است، كه به سوى قوم فرعون و براى نجات بنى اسرائيل گسيل شد، و فرعونيان او را تكذيب
كردند، و خداوند به همين جرم در دريا غرقشان كرد.
و سپس براى عذاب دومشان كه آن را انكار مىكردند، يعنى بازگشت به خدا در
روز فصل قضا (قيامت) چنين اقامه حجت مىكند كه: قيامت آمدنى است، چه بخواهند و چه نخواهند.
و در آخر پارهاى از اخبار قيامت را و آنچه بر سر مجرمين مىآيد و آنچه از انواع عذاب
به آنها مىرسد، برشمرده، و ن?ز بخش? از ثواب هايى را كه به متقين مىرسد كه عبارت
است از حيات طيب و مقام كريم، بيان مىكند.
ويژگيهاى سوره دخان:
1. اين سوره 59 آيه به عدد کوفى، 57 آيه به عدد بصرى، 56 آيه به عدد حجازى
و شامي، 346 کلمه و 1431 يا 1475 حرف دارد.
2. در ترتيب نزول، شصت و چهارمين و در قرآن چهل و چهارمين سوره است و پس
از سوره زخرف و پيش از سوره جاثيه در مکه نازل شد.
3. از نظر کميت از سورههاى مثانى وکمتر از يک حزب قرآن است.
4. گفتهاند يک آيه منسوخ دارد.
5. بيست و پنجمين سورهاى که با حروف مقطعه آغاز مىشود، پنجمين سوره از
سُوَر حواميم و نيز پنجمين سوره از سورههاى داراى سوگند است.
مطالب مهم سوره دخان:
1. بيان عظمت قرآن در قالب سوگند، و نزول قرآن در شب قدر؛
2. خداشناسى؛
3. خلقت آسمان و زمين و هدف آفرينش؛
4. نشانههاى آستانه وقوع قيامت؛
5. بخشهايى از تاريخ بنىاسرائيل (فرعون و قومش) .
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 43و41
[2]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
316
[3]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد21;صفحه
(141-144)
[4]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 354
[5]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 424
[6]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد18;صفحه 129
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2883