نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2764
سوره الرحمن
سوره الرحمن
(پنجاه و پنجمين سوره قرآن)
«رحمان» از اوصاف و القاب خاص خداوند و حاکى از رحمت واسعه الهى است. نام
سوره الرحمن به تناسب کلمه «الرحمان» در آيه نخست آن است. در قرآن كريم اين تنها سورهاي
است كه بعد از بسم اللَّه با يكى از اسماى خداى عز و جل آغاز ميشود.
اين سوره خاطر نشان ميسازد كه خداى تعالى عالَم و اجزاى آن از قبيل زمين
و آسمان و خشكىها و درياها و انس و جن را طورى آفريده و نيز نظم داده كه جن و انس
بتوانند از آن بهرهمند شوند، همچنين عالم به دو قسمت و دو نشأه تقسيم شده، يكى نشأه
دنيا كه به زودى خودش با اهلش فانى مىشود، و يكى ديگر نشأه آخرت كه هميشه باقى است،
و در آن نشاه سعادت از شقاوت و نعمت از نقمت متمايز مىگردد.
از اين روي، عالم هستى از دنيايش گرفته تا آخرتش نظامى واحد دارد، تمامى
اجزا و ابعاض اين عالم با اجزا و ابعاض عالم ديگر مرتبط است، و اجزاى عالم هستى اركانى
قويم دارد، اركانى كه يكديگر را اصلاح مىكنند، اين جزء، مايه تماميت آن جزء ديگر،
و آن مايه تماميت اين است.
پس آنچه در عالم هست چه عينش و چه اثرش از نعمتها و آلاى خداى تعالى است،
و به همين جهت پشت سر هم از خلايق مىپرسد و با عتاب هم مىپرسد كه: فَبِأَيِّ
آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ- كداميك از آلاى پروردگارتان را تكذيب مىكنيد؟
و اين خطاب عتابآميز در اين سوره سى و يك مرتبه تكرار شده است.
و باز به همين مناسبت است كه اين سوره با نام رحمان آغاز گرديد، كه صفت
رحمت عمومى و همگانى خداست، رحمتى كه مؤمن و كافر و دنيا و آخرت را در بر دارد، و در
آخر نيز، سوره با آيه تَبارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ
ختم مىشود.
و اين سوره از نظر مكى بودن و مدنى بودن دو احتمال دارد، هر چند برخي معتقدند
كه سياق آن به مكى بودن شبيهتر است، ولي گروهي آن را مدني دانستهاند.
در مجمع البيان از امام موسى بن
جعفر از آباى گرامىاش (ع) از رسول خدا (ص) روايت آورده كه فرموده: براى هر چيزى عروسى
و جلوهگاه حسنايى هست، و عروس قرآن سوره الرحمن است.
ويژگيهاى سوره الرحمن:
1. شامل 78 آيه به عدد کوفى و شامي، 77 آيه به عدد حجازي، 76 آيه به عدد
بصري، 351 يا 352 کلمه و 1636 يا 1648 حرف است.
2. در ترتيب نزول، نود و هفتمين و در ترتيب مصحف شريف، پنجاه و پنجمين
سوره قرآن و پس از سوره رعد و پيش از سوره انسان (دهر) نازل شده است.
3. طبق نظر رايج پس از هجرت در مدينه نازل شد و از سورههاى مدنى است؛
مگر آيه 29 که برخى مفسران آن را مکّى دانستهاند.
4. از نظر شمار آيات، از سُوَر مفصّل و از نوع طوال آن - مشتمل بر حدود
نيم حزب قرآن - بهشمار ميآيد.
5. گفتهاند در اين سوره نسخى واقع نشده است.
6. اين سوره فقط يک حکم فقهى (حرمت مس خطوط و نوشتههاى قرآن کريم بدون
وضو) را بيان کرده است.
اين سوره، سبک و اسلوب خاصى دارد و برخلاف غالب آيات مدني، آيات آن بسيار
کوتاه است، در هر آيه يک يا چند نعمت الهى بيان و در پى آن آيه((فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ))ذکر شده است. اين آيه در مجموع، 31 بار ذکر شده
و آهنگ زيبا و خاصى به اين سوره بخشيده است.
مهمترين مطالب محتوايى سوره الرحمن:
1. نعمت بزرگ خلقت، تعليم و تربيت، حساب و ميزان و وسايل رفاهى انسان؛
2. چگونگى آفرينش انس و جنّ؛
3. نشانههاى خداوند در زمين و آسمان، نظم خاص در حرکت کرات آسمانى و وجود
موجودات در کرات آسمانى و امکان نفوذ انسان به کرات ديگر؛
4. معاد، چگونگى رستاخيز، نشانههاى آن و نعمتهاى بهشتيان.
نيز ر.ک: اسامى سوره الرحمن.
[1]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
587
[2]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 447
[3]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 407
[4]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
317
[5]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 195و49و43و41
[6]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد23;صفحه
91و89
[7]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد19;صفحه 93
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2764