نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2670
سوره 051
سوره ذاريات
(سوره 051)
(پنجاه و يکمين سوره قرآن)
«ذاريات» جمع «ذاريه» و به معناى بادهاى بارانآور است. با سوگند به اين
پديده آسمانى (والذاريات…) سوره آغاز شده و خود، نام سوره قرار گرفته است
تا انسان را به نعمت جريان بادهاى بارانآور و مفيد متوجه سازد و به انديشه و تدبر
در اين پديده و اسرار نهفته در آن وادارد.
همواره لبه تيز دعوت پيامبر اسلام متوجه وثنيت (شرک و دوگانه پرستي) و
مشرکان بود، و ايشان را به توحيد در ربوبيت مىخواند، تا به آنها بفهماند كه خداى
تعالى تنها رب آنان و رب تمامى عالم است. اين دعوت از دو طريق بود، يكى از راه بشارت
و نويد، و ديگرى از راه انذار و تهديد كه بر انذار بيش تر تكيه ميشد. انذار از دو
چيز بود: يكى عذاب دنيا كه اقوام و ملل گذشته را به جرم تكذيب منقرض ساخت. و يكى هم
عذاب آخرت كه عذابى است جاودانه. در پيشبرد دعوت انذار ابزاري مؤثر و عمده بود، چون
اگر حساب و جزاى روز قيامت نباشد، ايمان به وحدانيت خدا و نبوت انبياء در نظر دنياگرايان
لغو و بى اثر است.
هم چنان كه مشركين به همين منظور خداى آسمان و زمين را با خدايان دروغين
معاوضه كردند، و شديدا با اصول سهگانه توحيد و نبوت و معاد مخالفت و انكار مىورزيدند.
اين گروه با انكار معاد و مسخره كردن آن در صدد برآمدند به هر راهى كه ممكن باشد خود
را از قيد و بند آزاد كنند، چون مىدانستند كه اگر بتوانند اصل سوم يعنى معاد را باطل
كنند آن دو اصل ديگر خود به خود از کار ميافتد.
اين سوره متعرض مساله معاد و انكار
مشركين نسبت به آن است. و با اين مساله ختم مىشود. اما نه از اين جهت كه خود معاد
را اثبات كند، هم چنان كه در مواردى از كلام مجيد، معاد بدان جهت كه معاد است مورد
نظر قرار گرفته، بلكه از اين جهت متعرض آن شده كه روز جزاء است، و كسى كه وعده آن را
داده خداى تعالى است، و خداى تعالى هم يگانه رب ايشان است، و وعده او صدق است، و در
آن شكى نيست. و به همين منظور وقتى رشته كلام به احتجاج بر مساله معاد مىكشد، بر مساله
توحيد احتجاج مىكند، و آيات بيرونى و آفاقي- از زمينى و آسمانى- و آيات درونى و انفسي
را به رخ مىكشد. و عذاب هايى را يادآوري ميکند كه با آن عذابها امتهاى گذشته را
به دنبال دعوت به توحيد ـ هنگامي دعوت انبيا را نپذيرفتند، و نبوتشان را تكذيب كردند
ـ عقوبت كرد؛ و اين نيست مگر براى همين منظور كه با اثبات توحيد، روز جزاء را كه خداى
واحد وعده داده اثبات كند، خدايى كه هرگز خلف وعده نمىكند، از سوى ديگر روز جزاء را
اثبات كند كه دعوت انبياء از آن خبر داده، (دعوتى كه هرگز دروغ و فريب در آن وجود ندارد)
، تا در نتيجه راهى براى انكار معاد برايشان باقى نماند، و نتوانند از راه انكار معاد
مساله توحيد و نبوت را هم لغو جلوه دهند.
نوزده آيهاى كه اول سوره آورده
شده، در حقيقت آغاز گفتار است، و در آن خاطرنشان مىسازد اين وعدهاى كه داده شدهاند
وعدهاى است حق و صدق، و انكارشان نسبت به آن و لجبازي ايشان در انكار آن به جز تخمين
و احتمال دليلى ندارد، آن گاه به توصيف روز جزاء مىپردازد كه متقين در آن روز چه وصفى
دارند، و منكرين چه حالى.
در حديثى از امام صادق (ع) آمده است: هر كس سوره ذاريات را در روز
يا شب بخواند خداوند وضع زندگى و معيشت او را اصلاح مىكند، روزى وسيعى به او مىدهد،
و قبر او را با چراغى روشن مىسازد كه تا روز قيامت مىدرخشد.
ويژگيهاى سوره ذاريات:
1. شصت آيه، 360 کلمه و 1287 يا 1546 حرف دارد.
2. در ترتيب نزول، شصت و هفتمين و در قرآن کريم پنجاه و يکمين سوره است
و پس از سوره احقاف و پيش از سوره طور. گفته شده: اين سوره به شهادت سياق آياتش، در
مكه نازل شده است.
3. از سورههاى مفصل طوال قرآن و حدود نصف يک حزب است.
4. هفتمين سورهاى است که با سوگند آغاز مىشود.
5. گفتهاند دو آيه منسوخ دارد.
مهمترين مطالب سوره ذاريات:
1. سوگند به پنج پديده مهم (باد، ابر، کشتي، فرشته و آسمان) به منظور بيان
عظمت و اهميت آنها؛
2. رستاخيز و حتمى بودن جهان ديگر؛
3. داستان مهمانان حضرت ابراهيم (ع) ؛
4. نيکوکاران و نشانههاى آنان؛
5. مسئله زوجيّت در جهان آفرينش؛
6. پرداختن به بخشهايى از تاريخ موسى و هارون (ع) .
[1]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 439
[2]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 392
[3]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
316
[4]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد22;صفحه
301
[5]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
587
[6]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (41-43)
[7]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد18;صفحه 363
[8]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 193
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2670