نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 267
آيه 085 حجر
آيه صفح
(آيه 085 حجر)
(آيه 85 حجر، در باره دستور به عفو و
گذشت بزرگوارانه)
به آيه 85 سوره حجر «آيه صفح» مىگويند:((وَ ما خَلَقْنَا
السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَةَ
لَآتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ) ؛ «ما آسمان و زمين و آنچه ميان آن دو است،
جز به حق نيافريديم، و ساعت موعود (قيامت) قطعا فرا خواهد رسيد، از آنها (دشمنان) به
خوبى صرفنظر كن (و آنها را به نادانيهايشان ملامت ننما) ». )
«صفح» به معنى روى هر چيزى است مانند صفحه صورت، و به همين جهت فاصفح
به معناي: «روى بگردان و صرف نظر كن» آمده است. در اين آيه، خداوند به پيامبرش دستور
مىدهد كه در برابر لجاجت، نادانيها، تعصبها، كارشكنىها و مخالفتهاى سرسختانه مشرکان،
ملايمت و محبت نشان ده، و از گناهان آنها صرف نظر كن. و از آنجا كه روى گرداندن از
چيزى گاهى به خاطر بىاعتنايى و قهر كردن و مانند آنست، و گاهى به خاطر عفو و گذشت
بزرگوارانه، لذا در آيه فوق بلافاصله آن را با كلمه جميل (زيبا) توصيف مىكند، يعني:
آنها را ببخش، بخششى زيبا كه حتى توام با ملامت نباشد، زيرا تو با داشتن دليل روشن
در راه دعوت و رسالتى كه به آن مأمورى، براى تحكيم پايههاى مبدء و معاد در قلوب مردم،
نيازى به خشونت ندارى، چرا كه منطق و عقل با تو است، به علاوه خشونت در برابر جاهلان،
غالبا موجب افزايش خشونت و تعصب آنها است.
بعضى تصور كردهاند، اين دستور مخصوص دوران زندگى پيامبر (ص) در مكه بوده
است، و پس از آنكه به مدينه هجرت نمود و مسلمانان قدرت يافتند اين دستور نسخ شد و دستور
جهاد جاى آن را گرفت. ولى با توجه به اينكه اين دستور در سورههاى مدنى نيز آمده، مانند
سوره بقره و سوره نور و سوره تغابن و سوره مائده كه در بعضى به پيامبر (ص) دستور صفح
و عفو داده شده و در بعضى به مؤمنان، روشن مىشود كه اين يك دستور عمومى و ابدى است،
و اتفاقا هيچ منافاتى با دستور جهاد ندارد، زيرا هر يك از اين دو جاى مخصوص به خود
دارند، در جايى بايد با عفو و گذشت پيشرفت كرد، و به هنگامى كه عفو و گذشت سبب جرأت
و جسارت و سوء استفاده گردد چارهاى جز شدت عمل نيست.
[1]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد11;صفحه
126
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الدر المنثور في التفسير بالماثور;جلد4;صفحه 104
[3]طبرسي ، فضل بن حسن ، 468 - 548ق;مجمع
البيان فى تفسيرالقرآن;جلد6;صفحه 530
[4]حويزي ، عبد علي بن جمعه ، - 1112ق.;تفسيرنورالثقلين;جلد3;صفحه
27
[5]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد12;صفحه 188
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 267