سجع متوازن (ادبيات)

سجع متوازن (ادبيات)

(همسان بودن فواصل کلام به لحاظ وزن، و اختلاف در قافيه)

در علم بديع، براي سجع- و همچنين فواصل- اقسامي برشمرده‌اند. يکي از اين اقسام، موازنه، يا سجع متوازن است. در سجع متوازن، دو فاصله به لحاظ وزن، متفق، اما در قافيه مختلف هستند. به عبارت ديگر، سجع متوازن در مواردي است که واژه‌هاي آخر جمله و پاراگراف تنها در وزن، نه در «رَوي» (حرف اصلي آخر واژه) ، هماهنگ باشند؛ مانند: تيغ، تيز، تير و سيب، کيف. نمونه‌اي از موازنه در نثر و نظم فارسي:

«فلان را کرم بي شمار است و هنر بي حساب، داراي عزمي است متين و طبعي کريم».

آنکه مال خزاين گيتي { نيست با جود دست او بسيار

و آنکه کشف سراير گردون { نيست در پيش طبع او دشوار

مثال موازنه در زبان عربي: «اصبر على حَرّ اللقاء، ومضض النزال، وشدة المصاع». وقول امرئ القيس: «سليم الشظا عبل الشوى شنج النسا».

آيات زير را شاهد براي سجع متوازن در قرآن ذکر کرده‌اند:

(وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ(وَزَرَابِيُّ مَبْثُوثَةٌ) ؛ )«و بالشهايى پهلوى هم [چيده]، و فرشهايى [زربفت] گسترده» (غاشيه//15-16)

(وَالسَّمَاء ذَاتِ الْبُرُوجِ. وَالْيَوْمِ الْمَوْعُودِ. وشَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ) (بروج//1-3) .

(وَ السَّماءِ وَ الطّارِقِ(وَ ما أدْراکَ مَا الطّارِقُ)النَّجْمُ الثّاقِبُ(إِنْ کُلُّ نَفْسٍ لَمّا عَلَيْها حافِظٌ))(طارق//1-4) .

(الْحَاقَّةُ، مَا الْحَاقَّةُ(وَ ما أدْراکَ مَا الْحَاقَّةُ)کَذَّبَتْ ثَمُودُ وَ عادٌ بِالْقارِعَةِ(فَأمّا ثَمُودُ فَأُهْلِکُوا بِالطّاغِيَةِ)وَ أمّا عادٌ فَأُهْلِکُوا بِريحٍ صَرْصَرٍ عاتِيَةٍ(کَأنَّهُمْ أَعْجازُ نَخْلٍ خاوِيَةٍ)فَهَلْ تَرى لَهُمْ مِنْ باقِيَةٍ)((حاقه//1- 8) .)