حكمت استعارات قرآن

حكمت استعارات قرآن

(اسباب و فوايد استعمال استعاره در قرآن)

استعارات قرآن حکمت و اسباب گوناگونى دارند که به برخى از آن‌ها اشاره مى‌شود:

1. الفاظ توان بيان معانى ارزشمند معنوى قرآن را ندارند؛ زيرا الفاظِ محدود نمى‌توانند حقايق گسترده معنوى را منعکس کنند. همچنين مردم آن روزگار هنوز به حقايق علمى و معنوي‌اى که قرآن درپى بيان آن‌ها بود راه نيافته بودند. پس براى پرده‌بردارى از علوم معنوى، اجتماعى و عقلى و نزديک کردن معانى آن به ذهن چاره‌اى جز استعاره يا کمک‌گرفتن از الفاظ وضع شده براى معانى محسوس و مادى نبود.

2. در قرآن اخبار غيبى وجود دارد که از گذشته و آينده حکايت مى‌کنند؛ به‌ويژه آياتى که درباره عذاب جهنم و نعمت‌هاى بهشت است. نعمت‌هاى بهشت و عذاب جهنم هيچ‌کدام دنيوى نيستند؛ بلکه بالاتر و فراگيرترند؛ بنابراين، بيان و وصف آن‌ها با الفاظ براى کسانى که جز محسوسات را نمى‌بينند، نيازمند هنر و صنعتى خاص است؛ استفاده از استعاره اين هدف را محقق مى‌سازد.

3. استعاره، مانند تشبيه سبب ايجاد شيوه‌هاى بيانى گوناگون مى‌شود؛ چه در نحوه استعمال کلمات و چه در اداى معاني؛ زيرا استعاره بعضى از معانى را با معانى ديگر ارتباط مى‌دهد يا به بعضى کلمات معنايى غير از معناى اصلى مى‌بخشد.

4. استعاره را براى آشکارکردن امور پنهانى و توضيح ظاهر يا براى مبالغه به‌کار مى‌برند؛ مانند:

1. (وَإِنَّهُ فِى أُمِّ الْكِتَابِ) (زخرف// 4) که مقصود از آن، اصل کتاب است. لفظ «اُمّ» براى «اصل» استعاره شده و امر پنهانى «اصل» به امرى مرئى «ام» تمثيل شده که بليغ‌تر است.

2.((وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ))(اسراء// 24) . در اين‌جا به فرزندان دستور داده است که در مقابل والدين، فروتن باشند. «خفض جناح» براى «فروتنى» استعاره آورده شده است. «خفض جناح» امرى مشهود است و «فروتنى» غيرمشهود، و از سويى در «خفض جناح» مبالغه در تواضع است؛ يعنى شکستن و خم‌شدن کامل مانند پرنده‌اى که از روى ناتوانى يا از سر رأفت بال‌ها را بر زمين مى‌گستراند. فرزند نيز بايد درمقابل والدين، مهربان، فروتن و فرمانبردار باشد.