حذف مقابلي

حذف احتباك

(حذف مقابلي)

(حذف بخشى از ابتداى کلام به قرينه آخر کلام و بر عکس)

«حذف احتباک» از اقسام ايجاز حذف است و در لغت يعنى محکم و استوار ساختن، و در اصطلاح اهل بلاغت و معانى يعنى حذف کلمه يا بخشى از اول کلام که نظير آن در آخر کلام آمده است يا حذف چيزى از آخر کلام که نظير آن در اول کلام باشد؛ مانند:

1.((وَمَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُواْ كَمَثَلِ الَّذِى يَنْعِقُ بِمَا لاَ يَسْمَعُ إِلاَّ دُعَاء وَنِدَاء)… )((بقره// 171) که در تقدير چنين است: «و مثل الانبياء والکفار کمثل الذى ينعق و الذى ينعق به» که «انبياء» از اول کلام حذف شده است و «الذى ينعق» بر آن دلالت دارد، و «الذى ينعق به» از آخر کلام حذف شده و «الذين کفروا» دالّ بر آن است. )

2.((فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِى سَبِيلِ اللّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ))(آل‌عمران// 13) که در تقدير چنين است: «فئة مؤمنة تقاتل فى سبيل الله و اخرى کافرة تقاتل فى سبيل الطاغوت» و محذوف به قرينه معلوم مى‌شود.

سيوطى در الاتقان مى‌گويد: اين نوع حذف، از لطيف‌ترين و بديع‌ترين انواع حذف است و کم هستند کسانى که متوجه اين فن بلاغى بشوند. زرکشى در البرهان آن را حذف مقابلى ناميده است.

نيز ر.ک: ايجاز حذف.