حذف الف رسم الخط

حذف الف رسم الخط

(از موارد اختلاف رسم الخط مصاحف عثماني با رسم الخط متداول)

اعراب مردمانى باديه‌نشين و دور از فرهنگ و همواره در حال کوچ و حرکت بودند و خط و کتابت بين آن‌ها رواج نداشت. تنها اندک زمانى پيش از اسلام در پى سفرهاى تجارى به شام و عراق، خط و کتابت را از اقوام مجاور خود فراگرفتند. از مشخصات رسم‌الخط دوره صدر اسلام، نداشتن نقطه، اعراب، تشديد و… است.

اصل در نوشتن، ضبط کلمه چنان است که گفته مي‌شود و صورت مکتوب کلمه بايد بدون کاستي و يا افزايشي و هيچگونه تغيير و تبديلي حاکي و مبيّن صورت ملفوظ آن باشد. اما در مصاحف عثماني اين اصل رعايت نشده و حروف زيادي در آن يافته مي‌شود که مخالف آن طرزي است که تلفظ مي‌گردد. اين امر به دليل ابتدائي بودن رسم‌الخط، و فقدان نقطه، اعراب، تشديد و- به طور کلي- هر گونه علامتگذاري در صدر اسلام است.

اختلاف اين رسم‌الخط با رسم الخط متداول، در قالب شش قاعده بيان شده است که عبارتند از: حذف؛ زيادت؛ تبديل؛ اتصال؛ انفصال؛ نوشتن کلماتى با دو قرائت به يک شکل.

حذف، در رسم الخط عثماني، داراي اقسامي است:

1. حذف الف: در مصاحف عثماني، حرف الف در برخي کلمات، در مواردي حذف شده است. برخي از اين کلمات عبارتند از: کتاب (هود: 1؛ فصلت: 3 و...) ؛ بسم الله؛ قادر؛ عالم؛ قانتين؛ سليمان؛ إسحاق؛ أبواب؛... 0

2. حذف واو: در کلماتي مانند: الموءدة؛ لَيَؤس؛ الغاوُن؛((سَنَدْعُ الزَّبَانِيَةَ))(علق// 18) ؛ (وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ)((شوري// 24) ؛)(وَيَدْعُ الإِنسَانُ بِالشَّرِّ)((اسراء// 11) ؛)(يَوْمَ يَدْعُ الدَّاعِ إِلَى شَيْءٍ نُّكُرٍ)((قمر// 6) ؛ )

3. حذف ياء: در موارد متعدّدي ياء متکلم در مصاحف عثماني ثبت نشده است، مانند: فارهبون؛ فاعبدون؛((فَلَمَّا جَاء سُلَيْمَانَ قَالَ أَتُمِدُّونَنِ بِمَالٍ فَمَا آتَانِ اللَّهُ))(نمل// 36) ؛ (فَلاَ تَسْأَلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ) (هود// 46) ؛((أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ))(بقره// 186) ؛((أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ))(آل عمران// 20) ؛((خَافَ مَقَامِي وَخَافَ وَعِيدِ))(ابراهيم// 14) ؛((لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ))(اسراء// 62) ؛((عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا))(کهف// 66) ؛ (فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ)((فجر// 15) . )

در موارد ديگري- غير ياء متکلم- هم حذف شده است، مثل:((أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ))(بقره// 186) ؛((يَوْمَ يَأْتِ لاَ تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلاَّ بِإِذْنِهِ))(هود// 105) ؛ (مَن يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ) (کهف// 17) ؛((سَوَاء الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ))(حج// 25) ؛((وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَّاسِيَاتٍ))(سبأ// 13) ؛ (لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلَاقِ)((غافر// 15) ؛)(إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ) (غافر// 32) ؛ (وَاللَّيْلِ إِذَا يَسْرِ)((فجر// 4) ؛)(وَمِنْ آيَاتِهِ الْجَوَارِ فِي الْبَحْرِ)((شوري// 32) . )

4. حذف نون: در برخي کلمات، حرف نون که لام الفعل کلمه بوده در مصاحف عثماني ثبت نشده است، مثل:((أَلَمْ يَكُ نُطْفَةً مِّن مَّنِيٍّ يُمْنَى))(قيامت// 37) ؛((وَإِن تَكُ حَسَنَةً يُضَاعِفْهَا))(نساء// 40) ؛ (يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ)((لقمان// 16) ؛)(قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ) (غافر// 50) ؛ (فَلَمْ يَكُ يَنفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ) (غافر// 85) .

نيز ر.ک: قواعد رسم قرآن.