نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1957
جمع اول
جمع دوره پيامبر اكرم صلي الله عليه و
آله
(جمع اول)
(جمع قرآن در دوره پيامبر (ص) )
به اتفاق همگان جمعآورى آيات در سورههاى
مشخص و ترتيب آيات قرآنکريم و چينش آن در سورههاى خاص به يقين در زمان پيامبر اکرم
(ص) صورت پذيرفته است. و اما درباره جمع و ترتيب سورهها؛ نظر مشهور اين است که جمع
و ترتيب سورهها و آيات مصحف شريف به صورت کنونى در زمان رسول خدا (ص) و زير نظر شخص
ايشان انجام شده است و بسيارى از صاحبنظران علوم قرآنى مانند حارث محاسبى، زرکشى، ابىشامه،
محمد غزالى، باقلانى، حر عاملى، بلخى، ابنطاووس، سيد شرفالدين زرقانى، شاهين، آيتالله
خويى و علامه جعفر مرتضى عاملى اين نظريه را پذيرفتهاند. در مقابل، کسانى هم معتقدند
در عصر صحابه جمعآورى شده است.
براى اثبات جمع قرآن در دوره نبوى به
صورت مصحف و مجموعهاى مرتب، دلايل و شواهد بسيارى اقامه شده است؛ از جمله:
1. اهتمام پيامبر به موضوع تعليم قرآن
و تشويق اصحاب به يادگيرى قرائت و حفظ قرآنکريم، بهگونهاى بود که در فاصلهاى اندک
هزاران تن به حفظ قرآن روى آوردند. به طور طبيعى اهتمام به اين امور نمىتوانست از
اهتمام به حفظ اصل قرآنکريم و تدوين آن بيشتر باشد؛ لذا ادعاى پراکنده بودن آيات قرآن
در اين سوره و آن سوره و حتى مکتوب نبودن قسمتهايى از آن پذيرفته نيست.
2. وجود احاديث مختلفى که بر تدوين و
جمعآورى قرآن در عهد نبوى دلالت ميکنند (ر.ک: احاديث جمع قرآن) .
3. تصريح مورخان به وجود مصاحفى در عصر
رسول خدا (ص) به صورت ناقص يا کامل که در محافل قرآنى مورد استفاده اصحاب بوده است.
4. ذکر نام بيش از بيست تن از اصحاب که
قرآن را در عصر رسول خدا جمع کردند. واضح است که معناى جمع، چيزى جز گردآورى متفرقات
و تدوين آنها نيست.
5. اطلاق عنوان «کتاب» بر آيات نازل شده قرآنکريم در قرآن و احاديث نبوى مانند حديث ثقلين:
«انى تارک فيکم الثقلين کتاب الله و عترتي». بىشک نخستين شرط براى اطلاق نام «کتاب»
بر مجموعهاى، تدوين يافتگى و نظم و ترتيب آن است.
6. اشکالات موجود در ادله و نقلهاى دال بر گردآورى قرآن در ادوار متأخر
از عهد نبوى (ص) اعم از اختلاف در زمان گردآورى قرآن (زمان ابوبکر، عمر يا عثمان) اختلاف
در متصدى جمع قرآن (زيد بن ثابت، ابوبکر، زيد و عمر) و اختلاف در زمان تکميل گردآورى
قرآن (پيش از زمان عثمان و پس از زمان عثمان) و پيشنهاد کننده آن.
همچنين مضمون روايات جمع قرآن در عصر صحابه با مضمون آيات دال بر اين که
در همان عصر نزول، سورههاى قرآن از يکديگر متمايز و در دسترس همگان حتى مشرکان بود،
مخالف است. همچنين تحدى قرآنکريم با مشرکان براى آوردن همانند کل قرآن يا ده سوره
يا يک سوره از آن، دليل بر تدوين کتاب در عصر رسول اکرم (ص) است.
نيز ر.ک: جمع قرآن؛ ترتيب آيات؛ ترتيب سور.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (233-243)
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 202
[3]زنجاني ، ابو عبد الله بن نصر الله ،
1309 - 1360ق.;تاريخ القرآن;صفحه 39
[4]خويي ، ابوالقاسم ، 1278 - 1371;البيان
فى تفسيرالقرآن;صفحه (239-257)
[5]حلبي ، علي بن ابراهيم ، 975 - 1044ق.;السيره
الحلبية;جلد3;صفحه (326-327)
[6]عاملي ، جعفر مرتضي ، 1944 -;الصحيح من
سيرة النبى الاعظم ( ص );صفحه 2
[7]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (283-288)
[8]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
(211-296)
[9]عاملي ، جعفر مرتضي ، 1944 -;حقايق هامة
حول القرآن الكريم;صفحه 63
[10]آلوسي ، محمود بن عبد الله ، 1217 -
1270 ق.;تفسيرروح المعانى;جلد1;صفحه 21
[11]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد11;صفحه 122
[12]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
69
[13]كردي ، محمد طاهر ، 1321-1400ق.;تاريخ
القرآن وغرائب رسمه وحكمه;صفحه (39-45)
[14]اسماعيل،محمدبكر;دراسات فى علوم القرآن;صفحه
113
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1957