تهذيب

تهذيب

(اتصاف مفردات کلام به صفات حَسَن)

«تهذيب» يکى از اسلوب‌هاى بديعى قرآن است؛ يعنى هريک از کلمات آيه، مناسب طبع و هر لفظى سهل‌المخرج و فصيح و شنيدن آن خوشايند و ميان حروف آن تناسب و سازگارى و هماهنگى وجود داشته و به اصطلاح گوش‌نواز و سازگار است؛ مانند:

(وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِى مَاءكِ وَيَا سَمَاء أَقْلِعِى وَغِيضَ الْمَاء وَقُضِيَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ) ؛ «و گفته شد‌اى زمين آب خود را فرو بر و‌اى آسمان [از باران] خوددارى كن و آب فرو كاست و فرمان گزارده شده و [كشتى] بر جودى قرار گرفت و گفته شد مرگ بر قوم ستمكار» (هود// 44) .

ابن‌ابى‌الاصبع (م 654 ق) سه قسم تهذيب برشمرده است:

1. نويسنده پس از فراغ، دوباره به نوشته خود مى‌نگرد تا آن را منقح و عيوب آن را برطرف‌سازد. اين نوع تهذيب در قرآن مصداق ندارد.

2. قسم دوم که به آن «حسن ترتيب» و روش‌نيک نيز مى‌گويند، آن است که نويسنده سازگارى کلمات را در نظر بگيرد و کلمات متناسب با هم بياورد. اين قسم نيز همانند قسم اول درباره سخن انسان‌ها - چون عيب و نقص در نهاد آنان وجود دارد که به اين‌گونه تهذيب نيازمندند - مصداق مي‌يابد، نه قرآن کريم.

3. نويسنده از مرتبه نازل به مرتبه بالا عروج کرده، در نوشته‌اش سلسله مراتب را رعايت کند؛ به‌گونه‌اى که از مرتبه دانى به مرتبه عالى برسد؛ مانند:((فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ) ؛ «و كفاره‌اش خوراك دادن به ده بينواست از غذاهاى متوسطى كه به كسان خود مى‌خورانيد يا پوشانيدن آنان يا آزاد كردن بنده‌اى» (مائده// 89) . )

اين نوع تهذيب در قرآن آمده است.