تنزّلات قرآن

تنزّلات قرآن

(مراحل نزول قرآن در سلسله طولى)

مراد از «تنزلات قرآن» نزول‌هاى چندگانه قرآن است. برخى آيات (قدر: 1؛ دخان: 3؛ بقره: 185) گوياى اين است که قرآن در شب قدر که مصادف با 17 رمضان بوده بر پيامبر اکرم (ص) نازل شده است، و از آنها برمى آيد که نزول قرآن به صورت يکپارچه و دفعى بوده است. از طرفى مردم مسلمان خود شاهد نزول تدريجى قرآن ظرف مدت 23 سال بوده‌اند، و آيه:(( وَقُرْآناً فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنزِيلاً ) ؛ «و قرآنى [با عظمت را] بخش بخش [بر تو] نازل كرديم تا آن را به آرامى به مردم بخوانى و آن را به تدريج نازل كرديم » (إسراء //106) نيز دلالت بر نزول پراکنده و تدريجى دارد. چگونگى جمع بين اين دو مطلب از همان آغاز اسلام مطرح بوده، ولى سخنى از پيامبر (ص) در اين مورد گزارش نشده است. آنچه در وجه جمع اين دو گفته شده همگى به ابن عباس منتهى مي‌شود. طبق گفته ابن عباس، قرآن‌کريم در سلسله طولى، سه مرحله از نزول را طى کرد تا در اختيار مردم قرار گرفت: )

مرحله اول: تنزل بر لوح محفوظ؛

مرحله دوم: تنزل بر «بيت العِزّه» يا «بيت المعمور» در آسمان دنيا يا آسمان چهارم؛

مرحله سوم: نزول تدريجى آن توسط جبرئيل بر قلب پيامبر اسلام (ص) .

حکمت اين تنزلات سه گانه را عظمت امر، بزرگداشت و تفخيم پيامبر (ص) ، تکريم بنى آدم، مبالغه در نفى شک بر قرآن، ازدياد ايمان به قرآن، و دقت بيشتر آيات در آسمان‌ها دانسته‌اند.

اما اين تنزلات سه‌گانه، از آنجا که به سخن معصوم منتهى نمي‌شود، مورد اتفاق علما نيست؛ بلکه بسيارى اين تنزلات را براى قرآن قائل نيستند. صبحى‌صالح که فقط نزول تدريجى قرآن را قبول دارد، مى‌گويد:

ما به نظريه معتقدان به تنزلات سه‌گانه قرآن عقيده‌اى نداريم؛ گرچه همه اسانيد اين نظريه صحيح هستند؛ زيرا اعتقاد و التزام به تنزّلات مذکور تنها از طريق اخبار متواتر يقينى در کتاب و سنت امکان‌پذير است. بنابراين، در اين موضوع، صحت سند، براى اعتقاد و التزام به آن نمى‌تواند کافى باشد.

نيز ر.ک: نزول قرآن؛ نزول تدريجى؛ نزول دفعى.