تكميل

احتراس

(تكميل)

(آوردن کلامى براى رفع توهّم)

«احتراس» يکى از اسلوب‌هاى بديعى قرآن است که به آن «تکميل» نيز مى‌گويند؛ يعنى متکلم معنايى را بياورد که از آن خلاف مقصود تصور شود؛ سپس کلامى بياورد که آن توهّم را از بين ببرد؛ مانند:

1.((أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ) ؛ )با مؤمنان فروتن [و] بر كافران سرفرازند (مائده//54) .

در اين آيه، اگر خداوند به صفت «اذلة على المؤمنين» اکتفا مى‌کرد، توهّم ضعف آن گروه مى‌شد؛ ولى با بيان صفت «اعزة على الکافرين» اين توهّم برداشته شد.

2.((أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ) ؛ ) بر كافران سختگير [و] با همديگر مهربانند (فتح//29) . در اين آيه، اگر به صفت «اشداء» اکتفا مى‌شد، اين توهّم پيش مي‌آمد که ياران پيامبر (ص) غلاظ و شداد بوده، با يکديگر نيز مهربان نيستند؛ ولى با آوردن صفت «رحماء بينهم» اين توهم دفع شد.