تفسير قرآن به قرآن

تفسير قرآن به قرآن

(کشف معناى يک آيه به کمک آيات مشابه)

روش تفسيرى قرآن با قرآن از جمله روش‌هايى است که در متون علوم قرآنى از آن فراوان ياد شده است.

در اين شيوه، معانى آيات قرآن به کمک آيات مشابه که موضوع و محتواى آن‌ها يکسان يا حداقل نزديک به هم است استخراج مي‌شود.

اساس اين روش تفسيري، اين اعتقاد است که قرآن مبين خويش است (القرآن يفَسِّر بعضُه بعضاً) ، و اگر ابهام و اجمالى در برخى آيات قرآن ديده مي‌شود، معلول عدم توجه و تدبر در ديگر آيات قرآنى است و با مراجعه به آيات ديگر برطرف مي‌شود.

روش تفسيرى قرآن به قرآن قدمت دارد و از همان دوره‌هاى نخست در متون روايى و تفسيرى نمونه‌هايى از آن را مي‌توان يافت؛ ولى در قرن چهاردهم هجرى اين روش به صورتى نوين و با ضوابط و تفصيل بيشترى مورد توجه قرآن‌پژوهان قرار گرفته است؛ تا آن‌جا که برخى از مفسران بزرگ مانند علامه طباطبايى معتقدند تفسير بايسته و صحيح تنها همين شيوه تفسيرى است.

با اين همه، تفسير قرآن به قرآن محدوديت‌هايى دارد که در دو زمينه اصلى قابل طرح است:

1. محدوديت‌هاى ناشى از کاربرد اين روش در آيات. اين روش در صورتى موفق خواهد بود که ميان آيات نگاه متقابل و تفسيرگرايانه ملاحظه شده باشد، که اين نگاه دست‌کم در برخى آيات، روشن نيست.

2. محدوديت‌هاى مربوط به توان علمى مفسر در احاطه بر جوانب آيات و درک تمام پيوندهاى ممکن ميان آيات.

با توجه به اين محدوديت‌ها، روش تفسيرى قرآن به قرآن را نمي‌توان روشى اطمينان‌آور دانست.

غيبت طولانى اين تفسير، پس از عصر ائمه (ع) تا سده اخير نيز خبر از نوعى دشوارى و ابهام برخى زواياى آن دارد.

از ديگر موضوعات مهم درباره تفسير قرآن با قرآن ارزش عقل و سنت در اين شيوه تفسيرى است.

درباره نقش عقل در تفسير قرآن به قرآن بايد گفت به شهادت تاريخ ائمه (ع) که اسوه تفسيرند، در لابه‌لاى مباحث قرآنى خود از استدلال‌هاى عقلى استفاده کرده‌اند، و ميان تابعين نيز کسانى چون مجاهد و زيد بن مسلم به نوعى عقلگرايى گرايش داشته‌اند.

اما در زمينه استفاده از نقل در تفسير قرآن به قرآن دو نظريه کاملاً متفاوت وجود دارد:

1. نفى هرگونه احتياج به سنت؛

2. توانايى روايات صحيح در کمک به تبيين پاره‌اى از آيات مثل آيات‌الاحکام و قصص؛ با اذعان به اين‌که قرآن خود مبين خويش است.

نيز ر.ک: تفاسير قرآن با قرآن.