تفسير باطنيه

تفسير باطنيه

(تفسير با رويکرد تأويلى و باطنى‌گري)

تفسير باطنيه تفسيرى است که بر اساس مذهب باطنيان مبتنى بر اشتمال قرآن بر ظَهر و بَطن، به تبيين و تفسير باطن قرآن مي‌پردازد. باطنيه با استفاده از آياتى از قرآن مانند:((فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لَّهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِن قِبَلِهِ الْعَذَابُ) ؛ )آنگاه ميان آنها ديوارى زده مى‌شود كه آن را دروازه‌اى است باطنش رحمت است و ظاهرش روى به عذاب دارد (حديد// 13) و نيز رواياتى مانند فرمايش پيامبر اکرم (ص) : ما نزلت على من القرآن آية الا و لها ظهر و بطن معتقدند قرآن ظاهر و باطن دارد، و مراد اصلي، باطن قرآن است نه ظاهرش؛ و با اين اعتقاد، تفسير خويش را به بيان باطن قرآن اختصاص داده‌اند.

تفسير باطنيه، تفسيرى بر اساس ايجاد نوعى مماثله بين دو معناى ظاهرى و باطنى است که نه تنها از نظر لغت و عقل ارتباطى ميان آن‌ها نيست، بلکه هيچ‌گونه مؤيدى از جانب شرع نيز ندارد؛ براى مثال، اينان در تفسير خويش، وضو را موالات امام معصوم دانسته، تيمم را تبعيت از شخص مأذون در عصر غيبت، و غسل را تجديد عهد معنا مي‌کنند.

از بارزترين نمونه‌هاى تفسير باطنيه مي‌توان به تفاسير رمزى مانند تفسير رمزى حروف مقطعه و تفسير اسماعيليه و بهائيه اشاره کرد؛ تا آن‌جا که در برخى از متون علوم قرآني، تفسير باطنيه با تفسير اسماعيليه مترادف شناخته شده‌اند.

باطنيان که به فرقه سياسى شبيه‌تر بوده‌اند تا فرقه مذهبي، امامت را پس از امام صادق (ع) حق اسماعيل فرزند بزرگ آن حضرت دانسته، براى کسب قدرت، عقايد خاص مذهبى را بهانه قرار مي‌دادند و مخفيانه تبليغ مي‌کردند، و در اندک مدتى دعوت ايشان نمونه کامل خلع شريعت با استناد به تأويل دلخواه در قرآن و سنّت و احکام شد.

باطنيان در فکر مستندى از عقل و نقل براى آراى تفسيرى خود نبودند؛ بلکه تفسير قرآن تابع اراده رهبران آنان بود و در هر زمان برحسب ميل خود آن را به گونه‌اى تفسير مي‌کردند.

نيز ر.ک: تفاسير باطنيه.