تفاسير قرن ششم قمري

تفاسير قرن ششم قمري

در اين قرن، به دليل آرامش نسبى جوامع شيعي، مفسران بزرگى به تفسير قرآن همت گماشتند و تفسيرهاى مهمى پديد آمد.

برخى از تفسيرهاى مهم شيعى قرن ششم هجرى از اين قرارند:

1. جامع‌التفسير‌ (جامع التفاسير)، اثر ابوالقاسم حسين بن محمد بن مفضل معروف به راغب اصفهانى (م 500 يا 502 ق). قاضى بيضاوى (م 685ق) از اين تفسير بسيار نقل کرده است.

2. معالم‌التنزيل (تفسير فراء)، تأليف ابومحمد حسين بن مسعود بن محمد بغوي، معروف به فراء بغوى (م 516 ق). اين تفسير پس از چاپ در بمبئى و مصر، در ايران در چهار جلد چاپ سنگى منتشر شده است.

3. مجمع‌البيان تأليف ابوعلى فضل بن حسن طبرسى (م 548ق) که ميان تفسيرهاى شيعه، جايگاه و منزلت خاص و به اتفاق شيعه و سني، استحکام و اتقان خاصى دارد. شيخ عبدالمجيد سليم، مفتى مصر و رئيس اسبق دانشگاه اسلامى الأزهر مي‌گويد: مجمع‌البيان کتابى گران‌سنگ، سرشار از دانش و معرفت و آکنده از فوايد و معانى با ترتيبى نيکو و شايسته است. اگر بگويم اين تفسير سرآمد همه تفاسير قرآن و مرجع دانش‌ها و مباحث قرآنى است، مبالغه و گزاف نگفته و راه خطا نپيموده‌ام.

4. مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار نوشته ابوالفتح محمد بن عبدالکريم شهرستانى (م 548ق) که مفسر در شرح آيات قرآن‌کريم بيشتر از حکمت، فلسفه، کلام و مسائل عقلى بهره گرفته است. اين تفسير از مخطوطات کتابخانه مجلس شوراى اسلامى است و اخيراً چاپ شده است.

5. روض‌الجنان و روح‌الجنان به زبان فارسي، تأليف ابوالفتوح جمال الدين حسين معروف به شيخ ابوالفتوح رازى (م پس از 585ق) قديم‌ترين تفسير مفصل شيعى که به شيوه کلامى - فلسفى و ادبى تأليف شده است. تاريخ تأليف اين تفسير بين سال‌هاى 515 - 545 ق است. نسخه‌هاى کهن اين تفسير، امروزه در کتابخانه‌هاى بزرگ ايران و جهان موجود است. اين تفسير تاکنون چهاربار چاپ شده است.

6. عين‌المعانى فى تفسير السبع‌المثاني اثر شيخ ابوعبدالله محمد بن طيفور سجاوندى غزنوى مشهور به ابن‌طيفور (م 506ق) اين تفسير در چند جلد، به زبان عربى و به شيوه ادبى نگارش يافته است. گفته شده تنها نسخه باقى مانده از اين کتاب، نسخه موجود در قاهره است.

7. تفسير بيهقي اثر ظهيرالدين ابوالحسن على فرزند ابوالقاسم زيد بيهقى (م 565ق). مؤلف، پنج تفسير در علوم مختلف قرآن نگاشته است.

8. بيان‌التنزيل از رشيدالدين ابوعبدالله محمد بن على بن شهرآشوب سروى مازندرانى (م 588ق) که در شأن نزول آيات قرآن‌کريم است و از هر سوره آياتى را به شيوه‌اى سودمند تفسير کرده است. اين تفسير در سال 1328 در تهران چاپ شده است.

9. مختصرالتبيان اثر ابن‌کيان، در يک جلد و به زبان عربى که در فهارس نسخ خطى از آن ياد شده است.

10. البصائر فى الوجوه و النظائر تأليف شيخ ظهيرالدين ابوجعفر محمد که به زبان فارسى در معانى مختلف الفاظ قرآن‌کريم و به حروف الفبا ترتيب يافته است.

و از تفسيرهاى اهل‌سنت در اين قرن مي‌توان به نمونه‌هاى ذيل اشاره کرد:

1. احکام‌القرآن على بن محمد طبري؛

2. الکشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، تأليف ابوالقاسم محمود بن عمر بن احمد زمخشرى (م 538 ق)؛

3. المحرّر الوجيز فى تفسير الکتاب العزيز تأليف ابن‌عطيه، ابومحمد عبدالحق ابن غالب بن عبدالرحمان بن غالب محربى (م 541 ق)؛

4. زاد المسير فى علم التفسير (تفسير ابن جوزي)، به زبان عربي، اثر جمال‌الدين عبدالرحمان بن على جوزى (م 597ق).

نيز ر.ک: مفسران قرن ششم.